ساوالان پورت : مجموعه جهانی شیخ صفی الدین اردبیلی به عنوان نگین معماری عهد صفوی اگر زمانی شاهد ویرانی، تخریب و غارت اموال خود توسط دشمنان بود، امروز اسیر پروژه های چندین ساله برای مرمت غیراصولی و بی توجهی در نگهداری است.
به گزارش خبرنگار مهر، یکی از شاهکارهای معماری قرن هشتم هجری و سالهای پس از آن که زمانی به دارالامان شهرت داشت با اجحاف در امانت داری بویژه مرمت غیراصولی و بی توجهی در نگهداری این روزها زوال شکوه و جلال گذشته خود را تا حد یک بنای تاریخی فرسوده شاهد است.
علاوه بر جایگاه معنوی، مذهبی و سیاسی، مجموعه بقعه شیخ صفی مجموعه ای بی نظیر از شاهکار معماری و گنجینه ای از اشیا گرانبها است که در طول تاریخ تخریب و غارت مستمری را شاهد بوده است.
بارگاهی که اگر زمانی تمامی منازل، مغازه ها و زمینهای اطراف را موقوفه خود داشته و از درآمد سرشاری برخوردار بوده است امروزه به جز چند تکه چینی و اشیای قدیمی چیزی برای ابراز خود به گردشگران داخلی و خارجی ندارد.
پیامدهای ناشی از مرمتهای غیراصولی جدی است
مقبره شیخ صفی که زمانی خلوتگاه شاهان بزرگ صفوی بخصوص شاه عباس کبیر بود امروزه به علت کوتاهی و استفاده نکردن از کارشناسان و اهالی فن در جای جای خود مرمت های غیر اصولی دارد که به شان مجموعه خدشه وارد کرده است.
وجود این مجموعه در طول تاریخ حکومت صفوی باعث شد اردبیل به پایتخت معنوی ایران و شهر مقدس شهرت یابد بطوریکه حرمت بقعه نه تنها توسط مردمان آن روزگار بلکه بیشتر توسط شاهان صفوی رعایت می شد.
یکی از کارشناسان باستان شناسی گفت: بسیاری از کاوشها و مرمتهای صورت گرفته به دلیل ناشی گری های عمده نه تنها کمکی به حفظ بنا نکرده بلکه آسیبهای جدی را به آن وارد کرده است.
یاور دارابی به کاشی های استفاده شده در دهلیز حرم خانه و چینی خانه اشاره کرد و افزود: این کاشی ها از قسمت های دیگر بقعه کنده شده و بصورت بی نظم به درو دیوار این دهلیز ها چسبانده شده است. داربستهایی که در داخل بقعه بکار گرفته شده باعث آسیب بخشی از بقعه شده و معلوم نیست تا چند وقت دیگر باقی می ماند تا مرمت یک قسمت خاص شروع شود.
این کارشناس معتقد است به دلیل حساسیت ویژه بناهای تاریخی در صورتی که مرمت بنا احساس شود باید در اولین فرصت و صرف حداقل زمان این مهم تحقق یابد چراکه طولانی شدن مرمت باعث تخریب بیشتر خواهد شد.
گل سنگ ها میهمان جدید گنبد الله الله
دارابی با انتقاد از عدم رسیدگی به وضعیت گنبد الله الله تصریح کرد: سالهاست که کاشی های گنبد ریزش می کند و مرمتی انجام نمی شود که این موضوع باعث تکدر خاطر شهروندان اردبیلی و کارشناسان شده است.
وی به پوشش های داخلی سقف گنبد و همچنین حرم خانه و قندیل خانه اشاره کرد و افزود: هر بازدید کننده ای به راحتی می بیند که سقف گنبدهای اصلی نیاز به مرمت دارد و با سفیدکاری و گچ کاری نمی توان با این بنا مانند یک خانه قدیمی برخورد کرد.
این کارشناس تصریح کرد: مهمترین سوال این است که با وجود امکانات فعلی و اختصاص اعتبار لازم برای مرمت آثار باستانی مسئولان امر چرا حداقلها را رعایت نکرده و حتی بهتر از گذشتگان با امکانات محدود امانت داری انجام نمی دهند.
ضرورت استرداد چینیهای به غارت رفته شیخ صفی
عمارت چینی خانه به عنوان یکی از بخشهای اصلی این بقعه به دستور شاه عباس ثانی و با طراحی شیخ بهایی دانشمند نامدار عصر صفوی در قرن یازدهم به منظور نگهداری از کتب خطی و نفیس فارسی و عربی و مجموعه چینی های اهدایی به شاه عباس اول ساخته شد.
شاه عباس اول این حرکت را به منظور آبادی شهر های مختلف ایران و رشد و شکوفایی فرهنگی شهر ها انجام می داد که متاسفانه جز چند تکه چینی موجود در موزه چینی خانه چیزی از آن دوران باقی نمانده است.
در کتب تاریخی از جمله اردبیل در گذرگاه تاریخ نوشته بابا صفری اشاره شده که تعداد زیادی از این چینی ها ممهور به مهر سلطنتی با متن " بنده شاه ولایت عباس" که نزدیک به هزار و 162 قطعه بوده در زمان مطرح شدن قرارداد ترکمان چای توسط روسها به سرقت رفته و تعدادی نیز به موزه ملی و موزه های اصفهان و شیراز فرستاده شده است.
در حال حاضر سهم اردبیلی ها از کتب خطی که جلدهای آنها عموما از طلا و نقره بوده است و در کتاب بابا صفری به نقل از دایره المعارف بریتانیکا عالی ترین، کمیاب ترین و گرانبهاترین کتب معرفی شده، فقط کپی کتاب ها و به تعداد انگشتان دست نامه هایی از حاکمان وقت است.
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل در گفتگو با مهر سرقت چینی ها و کتب تاریخی را قابل پیگیری ندانست و با رد سندهای تاریخی در این خصوص غارت اموال چینی خانه را غیر قابل اثبات قلمداد کرد.
بهروز ندایی با رد انتقاد وارده به نگهداری چینی ها در موزه ملی این اتفاق را باعث مباهات دانست و افزود: بسیاری از استان ها در آرزوی آن هستند که در 10 سال بتوانند 10 روز در موزه ملی آثار باستانی خود را به نمایش بگذارند و برای اردبیل مایه افتخار است که در تهران که بازدید بیشتر است آثار باستانی این شهر به نمایش در آید.
ندایی با یادآوری این نکته که تا سال 1309 آثار باستانی در ایران متولی نداشت و این موضوع باعث دست درازی های برخی افراد سود جو می شد برنامه منسجم و متمرکزی را برای بازگرداندن اشیا چینی خانه از روسیه مطرح نکرد و صرفا به چند صحبت مختصر و رایزنی هایی در این مورد اشاره کرد.
اما نکته ای که از توجه مسئولان دور مانده این است که در صورت داشتن امکانات کافی در استان نه تنها می توان اشیا مسروقه و منتقل شده به شهرها و کشورهای دیگر را به اردبیل بازگرداند بلکه به بهانه همین اشیا می توان صنعت توریسم این استان را متحول کرد.
فرش اردبیل به غارت رفت؛ قرینه آن گچکاری شد
رواق بقعه یا قندیل خانه تالاری است که معروف ترین فرش اردبیل کف آن را در گذشته می پوشانده که امروزه جز عکس کوچک قاب شده ای از آن باقی نمانده و در حال حاضر فرش در موزه ویکتوریا و آلبرت لندن نگهداری می شود، طرح این فرش که گفته می شود در سقف تالار نقش شده کاملا از بین رفته و به جای مرمت سفید کاری شده است.
مدیر کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان در این خصوص نیز احتمال آوردن فرش به ایران را غیر ممکن دانست و به نمونه فرش بافته شده با همان طرح که در حال حاضر در کف چینی خانه است، اکتفا کرد.
شناسنامه شهدای جنگ چالدران در ستیز با برف و باران
محوطه شهیدگاه مجموعه شیخ صفی الدین اردبیلی نیز شامل قبرهایی است که به شهدای جنگ چالدران اختصاص و در عهد سلاطین صفوی اهمیت زیادی داشته و محل دفن سرداران و شخصیتهای بزرگ سیاسی بوده است.
این سنگ قبر ها از گنجینه های قابل توجه سنگ تراشی منقوش به آیات قرآنی، مناجات نامه، صلوات کبیره و اشعار فارسی و نقش های اسلیمی هستند که جز چند مورد شناسنامه ای ندارند و در برخی نمونه ها نیز شناسنامه آنها از دیوار کنده شده است.
سنگ قبر ها در فضای آزاد و زیر بارش برف و باران قرار داده شده و هر از گاهی ساخت و سازهای بقعه یا ساختمانهای اطراف بقعه نیز باعث تخریب بیشتر سنگ ها به نسبت زمانی که در زیر خاک مدفون شده بودند، می شود.
در این محوطه در پی حفاریهای صورت گرفته مربوط به سال 82 برخی از اشیا مطبخ قدیمی شیخ صفی نیز در فضای آزاد وجود دارد که هر آن احتمال سرقت و یا شکستن و تخریب آن با توجه به شرایط جوی بویژه وزش بادهای تند اردبیل می رود.
کارشناس باستان شناسی تاکید دارد با توجه به ارزش تاریخی این سنگ قبرها لازم است تحت محافظت و با دقت کافی نگهداری شود چنان که یکی از سنگ قبرها در کنار بقعه الله الله حفاظ شیشه ای دارد و مشخص نیست مسئولان با چه استدلالی سنگ قبر شهدای چالدران، حاکمان، والیان و افراد فرهیخته نظامی را مهم نمی دانند.
دارابی اثرات حفاری سال 82 را تخریب بیشتر و از بین رفتن زحمات کارشناسان آن زمان دانست و افزود: در همه جای محوطه و در داخل مجموعه نمونه های کاوش شده ای که به حال خود رها شده دیده می شود و حتی نمونه هایی از استفاده از سنگ قبرهای تاریخی و کاشی ها در مرمت بخشهای دیگر نیز وجود دارد.
وی معتقد است این بنا به عنوان مهمترین هویت تاریخی عهد صفوی و نه تنها متعلق به اردبیل بلکه متعلق به تمامی ایرانیان است و با ثبت در فهرست جهانی متعلق به جهانیان بوده و در صورت بی توجهی در مرمت غیراصولی که به وفور در بخشهای مختلف دیده می شود و نگهداری آن صدمات جبران ناپذیری را شاهد خواهد بود.
گفتنی است مجموعه بقعه شیخ صفی در طول سالها شاهد دست درازی های بسیاری از جمله کتب نفیس بیش از 114 جلد، درب های طلاکاری شده که مهمترین آن درب مربوط به شاه نشین است، ظروف چینی خانه، قندیل های قیمتی متعلق به قندیل خانه و بسیاری اشیا نفیس دیگر بوده است.
با وجود این امروز که دست های متجاوز از این مقبره کوتاه شده آنچه باقی مانده به درستی حفاظت نمی شود و بعید نیست که با این روال زمانی نه چندان دور جز نامی از شکوه شیخ صفی در خاطره ها نماند.
در این میان ثبت جهانی این اثر نیز با وجود اینکه توجه گردشگران سراسر دنیا را به خود معطوف کرد نتوانست توجه ویژه ای از سوی مسئولان از آن خود کند و بازسازی و اتمام پروژه محوطه اطراف بقعه که نزدیک به 20 سال از عمر آن سپری شده است هنوز حرکت لاک پشتی داشته و هر از گاهی هیاهوی کارگران به گوش و چشم می خورد.
اردبیل - خبرگزاری مهر
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر