کلیات زبان ترکی

مقدمه : زبان اولین وسیله ارتباطی انسانهاست،كه وظیفه اصلی آن برقراری ارتباط كلامی است. اما وظیفه فرعی دیگری را نیز بردوش می كشد كه بعضا مهمتراز وظیفه اول می باشد و آن تشكیل یكی از پایه های هویت ملی و شخصیت فرهنگی اقوام بشری است. در هر زبانی معمولا یك زبان مادر وجود دارد كه شاخه هایی به نام لهجه از آن انشعاب یافته است. یادگیری زبان مادری برهمه گویندگان آن زبان فرض مسلم می باشد. چرا كه بدون آن پایه های هویت و شخصیت فرهنگی افراد و به تبع آن جامعه به طور ناقص شكل می گیرد. دراین پست کلیات زبان ترکی مورد تحقیق و بررسی قرار داده ایم، امید است مورد استفاده قرارگیرد.

زبان / Dil

  زبان یک پدیده ی طبیعی، اجتماعی است و به عنوان ابزاری برای تبادل فکر و احساس استفاده بکار می رود. زبان پایه و اساس فرهنگ و تفکر بشر است بطوریکه، انسان اول زبان را یاد می گیرد و بعد در همان زبان فکر می کند و به وسیله ی همان زبان افکار و علوم خود را به نسل های بعد منتقل و هدیه می دهد .

زبان نمایانگر تفکر افرادی است که به آن زبان تکلم و فکر می کنند و در هرزبان، هر کلمه برای خود یک کتاب تاریخ است که اگر آنرا بشکافیم خواهیم دید که چرا اصلا یک کلمه متولد شده و اعتقاد افرادی که این کلمه را خلق کرده اند چه بوده و بسیاری از امور دیگر .

زبان مانند هر موجود زنده ، دارای تکامل و پویایی است و از ابتدایی ترین صداها شروع شده  و به هجا و کلمه ها تبدیل می شود و در طول قرن ها اندک اندک ساختار خود را تکمیل می نماید و این موضوع بدیهی است که هرچه عمر یک زبان بیشتر باشد توانمند تر است .

زبان مانند هر موجود زنده‌ي ديگر قابليت زند و زاي داشته و داراي مرگ و مير است. به عبارتي بسياري از زبان‌هاي رايج درازمنه‌ي قديم، امروزه كاربرد نداشته و ازبين رفته‌اند. و درمقابل بسياري از زبانها نيز همچنان درحال زند و زاي مي‌باشند و ملل آن زبان با آنها تكلم مي‌نمايند.

آنچه باعث مانايي و دوام زبان‌ها مي‌گردد ثبات شرايط سياسي و اقليمي كشورها و غناي آن زبان‌ها مي‌باشد، عناصر لغت‌‌ساز اعم از پيشوندها ، ميانوندها، پسوندهاي صفت‌ساز و اسم‌ساز و غیره نيز در مانايي و غناي زبان موثرند. بعضي از زبان‌ها و گويش‌ها در مقارنت با ساير زبان‌ها مغلوب زبان غالب گرديده و به مروراز بين مي‌روند و یا فقط شکل خود را  تغییر و با شکلی دیگر به حیات خود ادامه می دهد. انقراض و نابودی  هر زبانی دلیل بر ضعف آن زبان نمی باشد بلکه دلیل بر بی لیاقتی افرادی است به آن زبان صحبت می کنند.  ازبین رفتن یک زبان به نشانه ی از بین رفتن فرهنگ و هویت قومی است که بدان زبان سخن می گوید و از هر جنبه ای مد نظر قرار گیرد کاری غیر انسانی است .

برای یاد گیری هر زبانی باید چهار مرحله را پشت سر گذاشت :

اولین مرحله در یادگیری هر زبانی شنیدن آن انست ، بطوری که یک کودک چندین ماه و حتی چندین سال گوش میکند و آنگاه به مرحله ی بعد می رود و حرف می زند . او در اوایل این مرحله شروع به گفتن آواهایی میکند تا بدانجا می رسد که خوب صحبت می کند و این زبان است که مغز او و نگرش او بدنیا را شکل می دهد .

پس ازآن، نوبت آموختن است کودک پس از صحبت به زبان مادری،  شروع به آموختن شکل نوشتاری زبان ( الفبا ) می کند و بعد از آموختن  مقدمات زبان مادری و قوانین آن  شروع به نوشتن تفکراتی می کند که در درون او لانه کرده اند و از اینجاست که انتقال فکر به صورت شکل مادی فرهنگ و تمدن  شروع می شود . اصولا زبان هایی از بین خواهند رفت که یکی از این چهار مرحله را نداشته باشند .

 نتیجه اینکه، طبق تعریف سازمان یونسکو فرد با سواد کسی است که بتواند بزبان مادری خود خوب حرف بزند، آنرا خوب بخواند و خوب نیز بنویسد. حال نوبت ماست که فکر کنیم که آیا ما باسوادیم ؟ یا بی سواد.؟

زبان ترکی( Türk dili)

زبان ترکی مادر و شاخه های آن، خانواده ای از گروه زبان ها ی التصاقی به شمار می روند، و زبان های التصاقی به دو گروه اورال و آلتاییک تقسیم می شود که ترکی متعلق به خانواده ی زبان های آلتاییک می باشد و از لحاظ ساختاری نیز به خانواده ی دیگر این گروه یعنی خانواده ی زبانی فین و اوغور بسیار نزدیک است

  زبانهای اورال-آلتاي:

زبانهاي اورال-آلتاي از شاخه‌ي زبانهاب التصاقي (آگلوتيناتيو) مي‌باشند. در ساختار اين زبانها ريشه افعال موقع صرف تغيير نكرده و ثابت مي‌ماند. در اين زبانها پيشوند، ‌ميانوند وجود ندارد. كلمات با استفاده از پسوندها ساخته ‌مي‌شوند. از اينرو به اين خانواده‌ي زباني، زبانهاي پسوندي نيز مي‌گويند.

خويشاوندي زبانهاي اورال-آلتاي بر اساس مشابهت‌هاي زير مي‌باشند:

1- هر دو خانواده جزو زبانهاي التصاقي (آگلوتيناتيو) بوده و قوانين ساختاري هر دو زبان يكي مي‌باشد.

2- استروكتور و ساختار هر دو زبان هيچ تفاوتي با هم ندارند.

3- هماهنگي حروف باصدا (قانون هماهنگي اصوات//قانون توالي)در هر دو زبان موجود است.

4- به عقيده‌ي دانشمند و زبان‌شناس مشهور «لازول رازوني» فراواني حروف صدادار و كمي حروف بي‌صدا و عدم بكارگيري حروف بي صدا در اوّل كلمه ازخصوصيّات مشترك اين دو خانواده‌ي زباني مي‌باشد.

5- وجود اضافات هم به عنوان پسوند در صرف افعال و هم در ساخت كلمه در زبانهاي اورال-آلتاي از مشابهت‌هاي مهم و قابل توجه مي‌باشد.

6- در هر دو خانواده‌ي زباني مشابهت‌هاي لغوي و لغات مشترك فراواني موجود است.

علاوه بر زبان ترکی، زبان های کره ای ، ژاپنی ، فنلاندی ، بلغاری ، مجاری و . . . نیز در گروه زبان های التصاقی قرار دارند .

براساس تحقیقات موسسه ی زبانشناسی اروپایی - آمریکایی ASTM ، بیش از 19 درصد کلمات زبان انگلیسی ، 39 درصد کلمات زبان ایتالیایی ، 17 درصد زبان آلمانی و 9 درصد زبان فرانسه و . . . بطور مستقیم ترکی می باشند. زبان ترکی از لحاظ گرامر و قواعد یکی ازقویترین زبان های دنیاست و از نظر سازمان یونسکو نیز سومین زبان غنی و قدرتمند زنده ی دنیا بشمار می رود .

علی رغم اینکه زبان ترکی مادر بنا به مصالح سیاسی به شاخه های گوناگون تقسیم شده است، اما در اصل یک زبان ترکی در دنیا وجود دارد .

زبان ترکی به زیرشاخه هایی از جمله ترکی خراسانی ، ترکی آذربایجانی ، ترکی ترکمنی ، ترکی قشقایی ، ترکی تاتار ، ترکی ازبکی ، ترکی باشقورتی ، ترکی اویغوری و . . . تقسیم می شود .

تارخ زبان ترکی و اقوام ترک در ایران به اقوام بین النهرین یعنی حدودا هزاره های پیش از میلاد باز می گردد و به اقوامی چون سومر ، ایلام ، سکا ، گوت ، کاس ، اورارتو ، ماد ، هیتی ، میتانی ، اشکانی و . . . می رسد .

در ایران زبان ترکی به گروهای ترکی خراسانی، ترکی آذربایجان، ترکی قشقایی، ترکی ترکمنی، ترکی افشار و ترکی خلج تقسیم می شوند.

ترکی خراسان :

ترکی خراسان به خانواده ترکی اوغوز و یا ترکان غربی تعلق دارد و از نظر زبان ‌شناسی شاخه ترکی اوغوز شامل ترکی ترکیه، ترکی آذربایجان، ترکی خراسان، ترکی ترکمنستان، ترکی قشقایی، ترکی منطقه خوارزم و ترکی خیوه ازبکستان و ... می‌باشد.

تقسیم بندی ساختاری زبانهای دنیا :

زبانهای زنده دنیا را علاوه بر منشا برحسب ساختار نیز به 4 دسته عمده تقسیم نموده اند:
 1- تك هجایی: مثل زبان چینی كه درآن هر كلمه بیشتراز یك هجا ندارد و براساس موقعیت کلمه درجمله معانی، متعددی می دهد.
2- قالبی: مثل زبان عربی كه كلمات آن درقالب (ابواب و اوزان) خاصی شكل می گیرند. دربعضی ازتقسیم بندی ها این مورد جز زبانهای تحلیلی دسته بندی گردیده است .
3- تحلیلی: مثل زبان فارسی و زبانهای اروپایی كه در ساخت هر كلمه تازه، بن كلمه تماما زیر و رو می گردد. مثل کلمه انگلیسی رفتن(go)، كه شكل اصلی فعل درافعال گذشته قابل تشخیص نیست ( Go –went-gone).
4- التصاقی: كه تركی از این گروه است و در ساختار آن، كلمه همیشه دارای یك بن ثابت است و كلمات با افزودن پسوند به این "بن" ثابت ساخته میشوند. مثال:"بن " فعل" آل " (بگیر) در افعال " آلدیم، آلمیشام " و ... .ثابت است.

زبان ترکی زیر شاخه ی زبان های التصاقی یا پیوندی می باشد. دراین گروه زبانی از پیشوند و میانوند خبری نیست و فقط پسوند وجود دارد. دراین گونه ی زبان ها، ریشه ی اصلی فعل هیچ تغییری نمی کند و به همین خاطرتقریبا هیچ فعل بی قاعده ای درآن وجود ندارد . (به استثنای فعل کمکی ایمک/بودن ) .

دراین گروه زبانی فقط با اضافه شدن پسوند به ریشه، کلمه ی جدید ساخته می شود و عمل اضافه شدن پسوند تا چندین مرحله می تواند ادامه یابد .

زیاد بودن تعداد پسوند ها دراین گروه زبانی باعث می شود که دایره ی لغات دراین زبان ها ، بسیار گسترده باشد و این گستردگی فقط به پسوند ها محدود نمی شود بلکه در معانی نیز گسترش می یابد.  از لحاظ ساختن کلمه ، ترکی زایاترین زبان دنیا است و حدود 2400 فعل را در خود جای داده است که بیشترین تعداد در بین تمام زبان هاست .

خصوصیات کلی زبانهای تركی :

خانواده زبان تركی به عنوان سومین زبان قدرتمند و قانون مند دنیا ، دارای 29 لهجه است ازاین میان، 20 لهجه دارای كتابت و ادبیات كتبی می باشند. اعضای خانواده زبان تركی اشتراك نزدیكی به هم نشان می دهند. این همانندی درعرصه آواشناسی ، مورفولوژی و ساختار نحوی آنهاست. خصوصیات و ویژگی های زبان تركی درمیان لهجه های مختلف آن یكسان و شامل موارد ذیل می باشد:

1- در بین صداهای كلمات هم آهنگی(قانون توالي) اصوات در كلمات وجود دارد. این خاصیت بین تمام زبان های خانواده ی اورال آلتایی وجود دارد . قانون هماهنگی اصوات كه باعث راحتی تلفظ و خوش آهنگی می گردد.یعنی صداهای كلفت(O - U- A - I)  و صداهای نازك ( Ü – Ö - İ- Ə - E) نمی توانند در ریشه یك كلمه با هم مخلوط شوند. مثال گورمک ((Görmək , قالماق  ( Qalmaq) تركها هنگام صحبت كردن به فارسی به طور غریزی این قانون را به كار می برند. مثلا سمیه را سومایا " ( Sumaya ) و عباس را  ""  آبباس  (Abbas ) ذكر می كنند.

2- دراین زبانهاحرف جنس و حرف تعریف موجود نیست و اسامي هرگز جنسيّت ندارند. [نبودن جنسيّت مذكر و مونث در اسامي] . جنسیت در بین کلمات زبان ترکی وجود ندارد و به جای آن مقام انسان نسبت به جانداران و جانداران نسبت به بی جانان ارجح تر می باشد

3- بدلیل التصاقي یا پیوندی بودن این زبانها، صرف به وسیله اضافه كردن پسوند صورت می گیرد و كاربرد كلمات به شكل التصاقي مي‌باشد. [كاربرد و ساختار كلمات پسوندي مي‌باشد.] : آل +دیم، آل+دین و... .
4- فعلي دال بر مالكيّت دراين زبانها موجود نيست ولی درصرف اسامی پسوند ملكی به كار می رود : آل + دیغیم= آلدیغیم.

5- اشكال افعال غنی و متنوع است و صرف افعال دراين زبانها مغاير با زبانهاي هند و اروپايي است. در اين زبانها ريشه فعل هنگام صرف ثابت مانده و تغيير نمي‌كند.

6- حرف جر بعد ازكلمه می آید: ائودن به معنای ازخانه.

 7- صفت قبل از اسم می آید: قاراداغ .

 8- بعد ازاعداد علامت جمع به كار نمی رود.  شمارش طبق اصول معین صورت می گیرد.

 9- شكل مقابله صفات با پسوند مفعول منهي بكار مي‌رود و مقایسه با مفعول منه صورت می پذیرد: مندن آلچاق.

10- برای فعل معین به جای داشتن از بودن (ایمك) استفاده می شود.  فعل در آخر جمله می آید.

 11- پسوند سوالی موجود است: گلدین می؟ یا گوردون مو؟ و ...

 12- به جای حرف ربط از اشكال فعل استفاده می شود:" گوردوگوم داغ " به معنای كوهی كه دیدم كه به غلط بعضی " او داغ كی گوردوم" می گویند.

13- كلمات تركی انعطاف زیادی برای اصطلاح سازی دارند. مثلا ازكلمات باش (سر)، گوز(چشم) و دیل(زبان) بیش از دویست اصطلاح و تعبیر وجود دارد. مانند: دیل آچماق – دیللنمه ك – دیلی توتولماق. باش وورماق، باش چكمه ك، باش ایمه ك و ... .

 14- پسوند های تركی غنی و متنوع است و امكان ساخت لغات نو را بالا می برد.  پسوندهایی مثل "چی، لیك، لی، سیز، جیل" و ..….

 15- زبان تركی حدود 24000 فعل دارد. افعال تركی به جز فعل ناقص " ایمك"/ بودن،  همگی باقاعده اند.

 16- افعال متعدی تركی با اضافه كردن پسوند به فعل لازم به راحتی ساخته می شوند: اویناماق=بازی كردن (لازم) ، اویناتماق=چیزی را بازی دادن (متعدی). افعال متعدی درجه دو و سه هم در تركی قابل ساخت است:  شکل فعل وورماق: وورماق، ووردورماق،ووردوتماق( به این اشاره نکرده اید.)، ووردوتدورماق باهم فرقهایی دارند با صرف افعال دیگر متوجه میشویم. مثل:یازماق ( ثبت نام کردن)، یازدیرماق به وسیله کس دیگر (مدیر)...، یازدیتماق، یازدیتدیرماق(به اجبار کسی را وادار کردن) درست است که موضوع در مورد افعال متعدی است

17- در زبان تركی كلماتی با اختلاف جزیی در معنی وجود دارند كه درسایر زبانها كمتر نظیرآن دیده می شود.  حتی درترکی ماست‌ها با توجه به مراحلی که دارند و با هر تغییردرحالت آن‌ها، نامشان نیزعوض می‌شود: قاتوق ، سیزمه، دوراق .

18- وفور پسوند درافعال و تركیب پسوندها و حالات افعال تركی به خلق كلماتی منجر می شود كه بیان آنها در سایر زبانها با یك یا چند جمله امكان پذیر است.مثل " سئویشدیرمه لیییك " (( یک فعل تركی) به معنی " آنها را باید وادار كنیم كه همدیگر را دوست داشته باشند "   (دو جمله فارسی).

19- نفوذ بسیاری از لغات تركی در سایر زبانها. مثلا حضور كلمات یوغورت (ماست)، دیب (عمق)، یاشماق (روبند) و ... در زبان انگلیسی. و یا كلماتی بین المللی مثل چاققال (شغال) كه در زبانهای عربی، انگلیسی، آلمانی، فرانسوی و فارسی به اشكال مختلف دیده می شود. همچنین می توان از راهیابی چند هزار لغت تركی به فارسی اشاره نمود كه جز كلمات مصطلح و روزمره زبان فارسی است. مثل: آقا ، خانم، اتو، سراغ، بشقاب و اكثر لوازم آشپزخانه، دوقلو، باتلاق، چوپان، چكش، چادر و... ..

20- حروب بي‌صدا در اوّل كلمه بكاري نمي‌رود.

21- حرف بي صداي «ر» در اوّل كلمات بكار نمي‌رود.

22- ادات معلوم و مجهول در اسامي بكار نمي‌رود.

23- در اين زبانها هرگز پيشوند و ميانوند وجود ندارد و فقط پسوند بكار مي رود.(بجز پیشوند لاپ علامت صفت عالی)

24- كمي آدات استفهام. [كم بودن ادات سؤال.]

25- كمي حروف ربط.

26- ادات اشاره قبل از اسامي و اسامي قبل از فعل مي‌آيند. 

منبع : وبلاگ اسماعیل سالاریان