تورک دونیاسینین میللی و مد‌نی گلیشیمینین ایکینجی مرحله‌سی
۱۹-جو عصرین اورتالارین‌دان
سونرا باشلامیش‌دیر. بو دؤورده عثمانلی ایمپئرییاسینین ترکیبین‌ده مشهور «تنظیمات»
و قافقاز-اورتا آسییا-اورال-وولقابویون‌دا ایسه «اصولی جدید» حرکاتلاری اینتیشار
تاپمیش‌دیر. بئله‌لیکله چاغداش دونیادا باش وئره‌ن تئکنیکی، سوسیال و اقتصادی
ترققی ایله یاناشی، هم ده اینکیشاف ائتمک‌ده اولان خالقلارین اجتماعی حیات طرزین‌ده
یئنی دوشونجه طرزینه اویغون شکیل‌ده میللتلشمه پروسئسلری ده ایر‌لییه دوغرو
آددیملاماغا باشلادی.
اورتاچاغ سیاسی
موحیطین‌ده تورکلرین اساس گوجو موختلیف دؤولتلر یاراتماغا و او دؤوره گؤره مؤهتشه‌م
قوروجولوق ایشلرینه یؤنلمیش‌دی‌سه، ایدئولوژی و کولتورولوژی پروسئسلرده اوممت‌چی،
خیلافت تیپ‌لی فلسفی ائهکاملارا داها چوخ اؤن‌م وئرمیش‌دیر. بئله بیر
سیویلیزاسییالارین اینکیشافی پروسئ‌سین‌ده تورکلر یئر آلاراق، معنوی، مده‌نی و
سوسیال اینکیشاف باخیمین‌دان اؤزونون گئنولوژی دیرلرین‌دن بیر قدر اوزاق
دوشودولرسه، دیگر یان‌دان همین دؤولتلرین قورونماسی و اینکیشافی اوچون فیزیکی
باخیم‌دان بو پروسئ‌سین باشین‌دا دورموش‌دولار. بئله‌لیکله سون ایکی مین ایللیک
تورک تاریخین‌ده بوتون تورک بویلاری تدریجه‌ن اؤز تاریخی عظمتینی ده ایتیرمک کیمی
تهلوکه‌لرله اوز-اوزه قالمیش اولدولار. تنزیمات و اصولی جدید حرکاتلاری تورکون قان
یادداشینا سؤیکه‌نه‌رک بؤیوک بیر پروسئ‌سین، معاریف‌چی‌لیک حرکاتینین
باشلانیلماسینا تکان وئردیلر. آرتیق اورال بویون‌دا شهابددین مرجانی، یوسوف
آکچورا، ابدورهیم بولقارلی، وولقا بویون‌دا فخرددین اتتار، صدری مقسودی، خوراسان‌دا
سید جمالددین افقانی، سید احمد خان، کریم‌دا ایسماییل بی قاسپرالی، قافقازدا میر محسن
نوواب، حسن بی زردابی، تورکوستان‌دا احمد دانیش، ابدوراوف فطرت، عبدالحمید چولپان،
عبدالله آولانی، محمودخوجا بئهبودی کیمی موتفککیرلر بو پرسوئسلرین اینکیشافی
ایستیقامتین‌ده تورک خالقلارینین بیرلیک و برابرلیگی اوغرون‌دا بؤیوک بیر موباریزه
آپارماغا باشلادیلار. میللتلشمه پروسئ‌سینین اینکیشاف ائتدیریلمه‌سی ایله یاناشی،
هم ده دؤولتلشمه ایستیقامتین‌ده بیر سیرا تسیساتلارین یارادیلماسین‌دا یاخین‌دان
ایشتیراک ائتدیلر.
تنظیمات و اصولی جدید حرکاتلاری یئنی تیپ‌لی مکتبلرین
آچیلماسی، معاصر اینکیشافی هدفه آلان نشریاتلارین یارادیلماسی، قزئت و درگیلرین
درج اولونماسی، خئیرییه فوندلارینین واسطه‌سیله جمعیتین بوتون طبقه‌لری آراسین‌دا
اوزلشاما سیاستینین درینلشدیریلمه‌سی تیپ‌لی آددیملاری آتدیلار. ۱۹-جو یوزیلین سونو و ۲۰-جی یوزیلین باشلانغیجینی
دئمک اولار کی، تورک دونیاسینین اصیل چیچکله‌نمه دؤورو حساب ائتمک اولار. چونکی،
آنادولو، کریم، قافقاز، وولقا، اورالبویو، تورکوستان، خوراسان، سیبیر و آلتای‌دا
تورک توپلولوقلارینین چوخسای‌لی اجتماعی قوروملاری، مده‌نی تسیساتلاری، تحصیل
مرکزلری، علم و معاریف ساحه‌سی اینکیشاف ائتمک‌ده ایدی. بئله بیر ووسعت‌لی
اینکیشافین قارشی‌سینی آلماق اوچون، دونیانین بؤیوک گوجلری تورک دونیاسینا قارشی
تاریخین ان قددار سیاستلرینی اورتایا قوی‌دولار. قافقازدا و گونئی آذربایجان‌دا
ائرمه‌نی، آسسور، کورد و روس حربی قوه‌لری یارادیلاراق، آذربایجان تورکلرینه قارشی
سویقیریملاری حیاتا کئچیرمه‌یه باشلادیلار. بو پروسئس ۱۹۱۴-۱۹۱۸-جی ایللرده آنادولودا، ائل‌جه
ده عثمانلی ایمپئرییاسینین دیگر اراضیلرین‌ده ده باش وئردی. کریم، وولقا،
اورالبویو، سیبیر و آلتای‌دا صونعی شکیل‌ده آجلیق سیاستینین آپاریلماسی، اکین ساحه‌لرینین
یاندیریلماسی، بو بؤلگه‌لرده وطنداش ساواشلارینین آپاریلماسی تورک دونیاسین‌دا
گئدن اینکیشاف پروسئسلرینین قارشی‌سینی آلا بیلمه‌دی. محض بو دؤورده مممد امین
رسولزادنین رهبرلیگی آلتین‌دا «تورک اد‌می مرکزیت فیرقه‌سی موساواتی» و احمد بی
آغاوغلونون رهبرلیگی آلتین‌دا «دیفای پارتییاسی» تسیس اولون‌دو. هر ایکی
پارتییانین ایستراتئژی هدفی قافقازدا آذربایجان تورکلرینه قارشی روسییانین
رهبرلیگی آلتین‌دا گون‌ده‌مه گتیریله‌ن سویقیریملارین قارشی‌سینی آلماق، آذربایجان
تورکونون ازیلمه‌سی، آلچالدیماسی، اؤز تورپاقلارین‌دان مهروم ائدیلمه‌سی، ایروان،
ناخچیوان، قاراباغ، گنجه، باکی و شیروان‌دا یاشایان سلاح‌سیز اهالینین سویقیریما
معروض قالماسینین قارشی‌سینی آلماق اوچون آپارماق اولموش‌دور.
۱۹۱۷-جی ایل ایون آیینین ۱۷-ده باکی‌دا هر ایکی پارتییا
موساوات پارتییاسی آدی آلتین‌دا بیرلشمه قورولتایینی کئچیردیلر. بئله‌لیکله
آذربایجان تورکلرینین چوروموش و داغیلماغا دوغرو گئدن چار روسییاسین‌دان آیریلاراق
اؤز میللی دؤولتلرینی قورماق کیمی ایستراتئژی هدف بو بیرلیک قورولتایینین اساس
قرارلارین‌دان بیری اولدو. مممد امین رسول‌زاده چوخ یاخشی بیلیردی کی، چاریزمین
اوزون مدت آپاردیغی درین سیاستین نتیجه‌سی کیمی، آذربایجان دؤولتینین قوروجولوغو
ایستیقامتین‌ده طلب اولونان حربی-نظامی قوه‌لر یوخ درجه‌سین‌ده ایدی. بونا گؤره
ده، او، ۱۹۱۷-۱۹۱۸-جی
ایللرده باتوم‌دا تورکییه طرفی ایله اوزون موذاکیره‌لر آپارمیش‌دیر. بئله‌لیکله
نورو پاشا و خلیل پاشا تورکییه‌نین حربی ناظری انور پاشانین امری ایله «قافقاز
ایسلام اوردوسو»نو یاراداراق آذربایجانا گؤندریلیر. نورو پاشانین کومان‌دان‌لیغی
آلتین‌دا ۱۹۱۸-جی
ایل ایونون ۱۷-دن
سеنتیаبرین
۱۴-دک اوغورلو املیаتلаر
نتیجه‌سین‌ده Аزربаیجаن
تоرپаقلаری
بоلشеویک-دаشنаک
قаنیچه‌نلرین‌دن تمیزلنمیش‌دیر
و همین ایلین ۱۵
سеنتیаبریندа باکی تامامیله آزاد ائدیلمیش‌دیر. بون‌دان اؤنجه ۱۹۱۸-جی ایل مایین ۲۸-ده تیفلیس‌ده موساوات
پارتییاسی آذربایجان ایستیقلالینی اعلان ائتمیش‌دی. آذربایجان میللی حکومتینین
قورولماسی اوچون میللی شورا یارادیل‌دی. میللی شورانین صدری وظیفه‌سینه مممد امین
رسول‌زاده سئچیلمیش‌دی. موساوات پارتییاسینین رهبرلیگی آلتین‌دا آذربایجان خالق
جومهوریتینین یارانماسی، تورک دیلینین دؤولت دیلی اعلان ائدیلمه‌سی، میللی دؤولت
قوروجولوغو ایستیقامتین‌ده بوتون آتریبوتلارین حیاتا کئچیریلمه‌سی، آذربایجان و
تورکییه‌نین ایستراتئژی موتتفیقلر چرچیوه‌سین‌ده حرکته کئچمه‌سی بوتون تورک
دونیاسی اوچون بؤیوک بیر اؤرنک ایدی. زکی ولی‌دی توغانین لیدئرلیگی اولدوغو
ایدئل-اورال ایشتاتلاری، مصطفی چوکایین لیدئرلیگی آلتین‌دا تورکوستان دؤولتلرینین
یارانماسی، قوزئی قافقازدا اوزون هاجینین باش ناظری اولدوغو داغ‌لی رئسپوبلیکاسی
مومتورک سیاسی پروسئ‌سینین ترکیب هیسدسه‌سینه چئوریلمیش‌دی.
تورکییه و آذربایجانین ایستراتئژی موتتفیق‌لیگی نه زامان
درین سیاسی و ایستراتئژی کاراکتئر داشیمیش‌دیرسا، بو اتفاقین بوتون تورک دونیاسینا
دا تأثیری اولموش‌دور. ۱۹۹۲-جی
ایلده آذربایجان‌دا ابولفز ائلچیبیین لیدئرلیگی آلتین‌دا آذربایجان خالق جبهه‌سینین
حاکمیته گلمه‌سی عینیله ۱۹۱۸-۱۹۲۰-جی
ایللرده تورک دونیاسین‌دا باش وئره‌ن پروسئسلرین داوامی کیمی گون‌ده‌مه گلمیش‌دی.
هئچ ده سیرر دئییل کی، بیرینجی دونیا ساواشی زامانی بؤیوک
دؤولتلر، ائل‌جه ده ایندیکی بمت-نین ایستاتوسونو داشییان میللتلر شوراسی
آذربایجان، تورکوستان، داغ‌لی رئسپوبلیکاسی و ایدئل-اورال ایشتاتلاری دؤولتلرینین
موستقیللیینی تانیماماق هدفلرینی اورتایا قویموش‌دولار. تورکییه، گونئی آذربایجان
و قافقازدا ائرمه‌نی، آسسور و کوردلرین روسییا، فران‌سا و اینگیلتره طرفین‌دن
سلاحلان‌دیریلاراق تورکلرین سویقیریما معروض قالماسی فاکتینی بو گونه کیمی جدی
جهدله گیزلتمکددیرلر. چونکی، آنادولو، قافقاز و گونئی آذربایجان‌دا باش وئرمیش
تورک سویقیریمینین گیزلینلری اوزه چیخاجاغی تق‌دیرده، همین دؤولتلرین بشری جینایتلری
ده ثبوت اولوناجاق‌دیر.
موساوات پارتییاسینین رهبرلیگی آلتین‌دا مؤوجود اولموش ۲۳ آیلیق آذربایجان خالق
جومهوریتی حکومتی قاراباغ، زنگزور، ناخچیوان، ایروان، درلیز، گؤیچه، داغ بورچالی،
یعنی فاکتیکی اولاراق آذربایجان تورپاقلاری سایه‌سین‌ده یارادیلان ایندیکی
ائرمنیستان اراضی‌سین‌ده چوخ بؤیوک قان‌لی ساواشلار اولموش‌دور. ۱۹۹۱-جی ایلده ده آذربایجان اؤز
دؤولت موستقیللیینی اعلان ائتدیی زامان باش‌دا روسییا اولماقلا، بئینلخالق گوجلر
ائرمه‌نیلری سلاحلان‌دیراراق آذربایجانین ایشغال اولونماسی سیاستینی مدافعه
ائتمیشلر.
۱۹۱۸-۱۹۲۰-جی ایللرده مممد امین رسول‌زاده،
۱۹۹۲-۱۹۹۳-جو ایللرده ایسه ابولفز
ائلچیبیین لیدئرلیگی آلتین‌دا ائرمه‌نی قسبکارلارینا قارشی قان‌لی ساواش اولایلاری
یاشانیلمیش‌دیر.
بو گون محمد امین رسول‌زاده ارثینین داها درین‌دن
اؤیرنیلمه‌سینه چوخ بؤیوک احتیاج واردیر. چونکی، آذربایجان و تورکییه‌نین تاریخی
عنعنه‌لره باغلی ایستراتئژی موتتفیق‌لیگی هر ایکی دؤولتین میللی ماراقلارینین
بوتونلشمه‌سی دئمک‌دیر. بو یول‌دا هر ایکی دؤولتین تاریخی عنعنه‌سی و تجروبه‌سی
واردیر.
آذربایجان و تورکییه‌نین میللی داواسی اوغرون‌دا موباریزه
آپارانلارا قارشی هر زامان بؤهتانلار، ایفتیرالار آتیلمیش‌دیر. بو گون چوخ تأسفلر
اولسون کی، همین سیاست یئنه ده داوام ائدیر. هئچ کیم اونوتمامالی‌دیر کی، تورکییه
و آذربایجان، ائل‌جه ده دیگر تورک دؤولتلری شهید و قاضیلریمیزین بیزه اولان امانتی‌دیر.
مممد امین رسولزادنین کئچدیی حیات یولو هر کس اوچون بیر اؤرنک‌دیر. مممد امین رسول‌زاده
بیر ایدئولوژی لیدئر اولاراق، حیاتی بویونجا بو داوانین اؤنون‌ده گئتمیش‌دیر.
۱۹۱۸-جی ایلین ۲۸ مای تاریخین‌ده محمد امین
رسولزادنین رهبرلیگی آلتین‌دا اعلان اولونان ایستیقلال بیه‌ننامه‌سینین سون جمله‌لرین‌ده
بئله قئید اولونموش‌دور:
۱. بو گون‌دن اعتباراً
آذربایجان خلقی حاکمیت هققینه مالیک اولدوغو کیبی، جنوبی و ġارقی
زاقافقازییادان عبارت آذربایجان دخی کامیل-ال-حقوق موستقیل بیر دؤولت‌دیر. ۲. موستقیل آذربایجان دؤولتینین
شک‌لی-ایداره‌سی خالق جومهوریتی اولاراق تقررور ائدیور. ۳. آذربایجان خالق جومهوریتی
بوتون میللتلر و بیلخاس‌سه، همجیوار اولدوغو میللت و دؤولتلرله موناسیبتی-حسنه تسی‌سینه
ازم ائدیور.
۴. آذربایجان خالق جومهوریتی
میللت، مذهب، صینیف، سیلک و جینس فرقی گؤزله‌مه‌دن قلمرووون‌دا یاشایان بوتون
وطنداشلارینا حقوقی-سیاسییه و وتنییه تعمین ائیلر. ۵. آذربایجان خالق جومهوریتی
اراضی‌سی داخیلین‌ده یاشایان بیلجومله میللتلره سربستانه اینکیشافلاری اوچون گئنیش
میدان بوراخیر.
۶. مجلیسی-موس‌سی‌سان
توپلانینجایا قدر آذربایجان ایداره‌سینین باشین‌دا آرای-اومومییه ایله اینتیخاب
اولونموش شورایی-میللییه‌یه قارشی مسئول حکومتی-موقتی دورور.
بو گون تورکییه‌ده و آذربایجان‌دا ۱۹۱۸-۱۹۲۰-جی ایللرده اولدوغو کیمی
صونعی شکیل‌ده ائتنیک سئپاراتیزملر بئینلخالق گوجلر طرفین‌دن تهریک ائدیلمک‌ده‌دیر.
بیزیم فیکریمیزجه، دونیادا مونوئتنیک دؤولت آنلاییشی یوخ‌دور. مونوئتنیک دؤولت
سیاستینه اصلین‌ده دؤولت قولدارلیغینین ترکیب حیسه‌سی کیمی باخیلمالی‌دیر.
فیکریمیزجه بو گون تورکییه‌ده ائتنیک منسوبیتین‌دن آسی‌لی اولمایاراق، هئچ بیر کیم‌سه
میللی بؤلوجولوک سیاستین‌ده یئر آلمامالی‌دیر. تورک اول، لاز اول، کورد اول،
آرناوت اول، کیم اولورسان‌سا اول. آنجاق وطن خاینی اولما!!! آذربایجان داواسین‌دا
دا بیز بو ایستراتئژی هدفلری اورتایا قویوروق. کیم اولورسان، هان‌سی فیرقه‌یه،
جمعیته، تشکیلاتا، ائتنیک منسوبیته مالیک‌سه‌ن‌سه، بو هئچ ده او دئمک دئییل کی، اونلار
اؤز ماراقلاری چرچیوه‌سین‌ده وطن خاینی کیمی حرکت ائتسینلر. ائرمه‌نیلرین
آذربایجانا قارشی ایر‌لی سوردوکلری ائتنیک بؤلوجولوک ده محض وطن خاینی آنلاییشینا
باغلی‌دیر. بؤیوک اؤندر قاضی مصطفی کمال آتاتورک، ائل‌جه ده مممد امین رسول‌زاده
کیمی میللی لیدئرلرین حیات‌دا بیرجه مقصدلری اولموش‌دور. بو، دؤولتین و میللتین
بیرلیک‌ده اعلان ائتدیی ایستیقلال بیه‌ننامه‌سینه صادق اولماق‌دیر.
۱۹۱۸-جی ایلده باکی‌دا درج
اولونان «آذربایجان» قزئتینین ۲۸
مای تاریخین‌ده مممد امین رسول‌زاده آذربایجان خالق جومهوریتینین ایستیقلالینا قوووشماسینین
بیرینجی ایلدؤنومو موناسیبتیله «نه بؤیوک بایرام» آدلی مقاله‌سین‌ده بئله یازمیش‌دی:
آذربایجان تورکلری بو گون ایلک دفعه اولاراق بؤیوک بیر
بایرام ساخلاییرلار: ایستیقلال بایرامی !!! بون‌دان بیر سنه اول قافقازییانین
موقدداراتینی حل اوچون تیف‌لی‌سه توپلانمیش اولان موسلمان میللت وکیللری تاریخین
اؤیله بیر آنینا تاسادوف ائتمیش‌دیلر کی، یؤز سنه‌لیک اسارته یالنیز یوکسک بیر
آمال نتیجه‌سی دئییل، عینی زامان‌دا زروری بیر احتیاج کیمی خاتیمه وئرمک مجبوریتین‌ده
قالمیش‌دیلاردی. اوت قافقازییا میللتلری بیلمجبورییه ائ"لانی ایستیقلال
ائتمیش‌دیلر. بیلمجبورییه ائ"لانی ایستیقلال !!! ایستقلالیمیزا دوشمه‌ن
اولانلار بو ایکی "مجبوریت" و "ایستیقلال" سؤزلرینی بیر آرایا
توپلانماسینی "ایچتیمای ضدین" قلبین‌دن ادد ائتمکله، قافاقازییا
جومهوریتلرینین قئیری-طبیعی اولدوقلارینی اثبات ائتمک ایستیییردیلر. فقط، بو
مولاهیزه ظاهرده دوغرو گؤرون‌سه ده باتین‌ده اؤیله دئییل‌دی.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر