طی حدود10 سال گذشته صحبت درخصوص
بحران دریاچه اورمیه یکی از مباحث اصلی متخصصین محیط زیست ایران و از جمله دغدغه
های مسئولین بوده است. خیلی ها عوامل طبیعی و خشکسالی را دلیل اصلی کم آبی دریاچه اورمیه
می دانند و می گویند باید به طبیعت زمان داد تا خود را احیا کند، برخی می گویند
ساخت سدها و میانگذر شهید کلانتری باعث خشکی دریاچه شده و وزارت نیرو را مقصر می
دانند، برخی مصرف بی رویه روان آبها و آبهای زیر زمینی را از یک طرف و تغییر در
الگوی کشت و راندمان پایین آبیاری سنتی را دلیل اصلی می دانند و جهاد کشاورزی مقصر
معرفی می کنند و به این ترتیب تعداد کثیری از متخصصین عامل انسانی را علت اصلی
تشدید بحران می دانند.
وی در ابتدای سخنان خود افزود: به عنوان یک شخصیت علمی که طی 18 سال گذشته از نزدیک شاهد
اتفاقات و تغییرات در حوزه آبی دریاچه اورمیه بوده و بطور مستمر در ارتباط با
دریاچه اورمیه تحقیق کرده ام معتقدم که شروع بحران بخاطر تغییرات طبیعی و خشکسالی
بوده و عدم مدیریت صحیح منابع آبهای منطقه باعث تشدید بحران شد.
هیچوقت دیدگاه هایم مورد توجه قرار
نگرفت
وی گفت:بنده در سالهای گذشته مرتبا برای
حل بحران دریاچه اورمیه روشهای واقع بینانه ارائه نمودم ولی متاسفانه هیچوقت
دیدگاه هایم مورد توجه قرار نگرفت. متاسفانه خیلی ها با اینکه هیچوقت در کنار
دریاچه اورمیه نبودند و نه تنها هیچ تحقیق میدانی در ارتباط با دریاچه انجام نداده
اند بلکه حتی شاهد تغییرات تدریجی در وضعیت دریاچه نبوده و از ابعاد بحران در حال
حاضر اطلاعی ندارند، امروز خود را دلسوزتر و دیدگاههای خود را علمی تر و عملی تر
اعلام می کنند. متاسفانه تعدادی از مسئولین نیز بدون درنظر گرفتن پیشینه اجرایی و
تحقیقاتی افراد مسئولیتهای سنگینی به آنان واگذار می کنند که در نهایت پس از صرف
بودجه کلانی از بیت المال بدون نتیجه مطلوب و با بدتر شدن شرایط خاتمه می یابد.
آب نیمه جنوبی دریاچه اورمیه کمی بیشتر
از میزان آب در دریاچه پشت سد شهرچای است
فرصتهای طلایی برای احیای دریاچه اورمیه
با هزینه کمتر از بین رفته است
وی اظهار کرد:بررسیهای اخیر بنده از
میزان آب در نیمه جنوبی دریاچه اورمیه شدت بحران را پیش از پیش آشکار می کند.
متاسفانه در حال حاضر حداکثر 250،000،000 مترمکعب آب در نیمه جنوبی دریاچه وجود
دارد که کمی بیشتر از میزان آب در دریاچه پشت سد شهرچای است. این میزان آب در پهنه
ای به وسعت حدودا 240 کیلومتر مربع با عمق بسیار کم پخش شده، لذا با سرعت تبخیر می
شود و با ادامه روند کنونی تا پایان تابستان 1393 بخش جنوبی دریاچه اورمیه بجز در
محدوده بسیار کوچکی در زیر پل میانگذر (به طول و عرض حداکثر یک کیلومتر) بطور کامل
خشک خواهد شد. این یعنی چیزی فراتر از یک فاجعه و بسیار متفاوت تر از آمار و
ارقامی که توسط برخی از رسانه ها یا سازمانها اعلام می شود. فرصتهای طلایی برای
احیای دریاچه اورمیه با هزینه کمتر از بین رفته است ولی هنوز هم روزن های امید
بطور کامل بسته نشده و اگر فرصتهای باقیمانده را از دست ندهیم و واقع بینانه تر و
علمی تر به قضیه نگاه بکنیم هنوز هم می توان دریاچه اورمیه را بصورت فاز بندی شده
احیا نمود.
حل مشکل دریاچه اورمیه آنقدرها هم که
مطرح می شود پیچیده و سخت نیست
دکتر آق افزود: بدینوسیله ضمن پاسخگویی
به مهمترین مباحث مطرح شده در خصوص موضوع کم آبی دریاچه اورمیه نقطه نظرات خود را
برای حل بحران اعلام می نمایم. البته اعلام می کنم که حل مشکل دریاچه اورمیه
آنقدرها هم که مطرح می شود پیچیده و سخت نیست و قطعا می توان دریاچه اورمیه را
نجات داد.
این عضو هیات علمی دانشگاه اورمیه در
رابطه با خشکسالی و اثرات آن بر دریاچه اورمیه اظهار کرد: خشکسالی در
دریاچه اورمیه از سال 1376 شروع شد. در سالهای اول شروع خشکسالی همه فکر میکردند
که اینهم یکی از همان دوره های طبیعی خشکسالی است که قبلا هم در سالهای دور اتفاق
افتاده بود و تصور میکردند که پس از چند سال رفع خواهد شد که اینطور نشد. برعکس
بخاطر گرمتر شدن هوای منطقه و افزایش شدت تبخیر، روند کاهش آب دریاچه اورمیه شدت
گرفت. متاسفانه در 8 سال گذشته روند خشک شدن دریاچه اورمیه به علت توسعه کشاورزی و
باغداری در منطقه، استفاده بی رویه از آبهای سطحی و زیرزمینی بیش از پیش تشدید شد.
به این ترتیب عوامل طبیعی جای خود را به عوامل انسانی داد و روند خشک شدن دریاچه اورمیه
فزونی گرفت.
تاثیر سدسازی بر بحران دریاچه اورمیه
وی با اشاره به اینکه توسعه کشاورزی
مستلزم مهار آبها و استفاده بهینه از منابع آبی برای نیازهای آبی کشاورزان است
افزود: بنظر اینجانب سد سازی در کلیه کشورهای دنیا جزو برنامه های زیربنایی وزارت
نیرو با هدف استفاده علمی تر از منابع آبی است. متاسفانه در ایران ما فعالیتهای
خوب یک سازمان با فعالیتهای بد یک سازمان دیگر زیر سئوال می رود. درواقع یکی از
اهداف سدسازی کنترل و مقابله با بحرانهای پیش بینی شده و یا پیش بینی نشده است چون
بخش عمده آبهای مهار شده پشت سدها در بخشهای کشاورزی و صنعت مصرف می شود و بخشی هم
مستقیما مصرف انسانی دارد. بنابراین کنترل و حفاظت از آب بسیار ضروری و عدم حفاظت
صحیح از آن خیانت است. ولی در نقطه مقابل مصرف بی رویه و غیر علمی از این آبهاست
که ایجاد بحران می کند. بنابراین نه عمل سد سازی بلکه استفاده غیر علمی از آبهای
پشت سدها، روان آبها و آبهای زیرزمینی باعث هدر رفتن حجم بزرگی از آبهای منطقه شده
که در واقع حق آبه دریاچه اورمیه محسوب می شود.
تاثیر توسعه کشاورزی بر بحران دریاچه اورمیه
وی ادامه داد: قطعا توسعه کشاورزی با
توجه به تامین غذایی جمعیت رو به رشد ایران برنامه ریزی شده است که جزو فعالیتهای
زیربنایی هر کشوری محسوب می شود چون کشوری که نتواند غذایی مردم خود را تولید کند
نمی تواند به توسعه در سایر ابعاد برنامه ریزی نماید. ولی روشهای توسعه کشاورزی
باید بر اساس واقعیتهای موجود و میزان منابع آبی انجام گیرد.
بنیانگذار انجمن علمی آبزی پروری ایران
اظهار کرد:متخصصین کشاورزی در سراسر دنیا در این مورد متفق القولند که الگوی کشت
باید متناسب با منابع آبهای موجود در هر منطقه باشد و روشهای آبیاری نیز باید با
توجه به حجم آبهای موجود برنامه ریزی شود. عدم توجه به این مسائل یعنی بی برنامگی
برای مدیریت منابع آبی. متاسفانه بعلت راندمان پایین آبیاری کشاورزی (30-25%)،
حدود 75-70% از 90% آبهای منطقه که به بخش کشاورزی اختصاص می یابد هدر می رود که
بالغ بر دو میلیارد مترمکعب آب در سال می شود. استفاده کنترل نشده از آبهای
زیرزمینی از یک طرف باعث تخلیه سفره های زیرزمینی شده و از طرف دیگر در اثر نشت
معکوس آب از طرف دریاچه بطرف سفره ها باعث شور شدن آبهای زیرزمینی می گردد. موضوع
توسعه کشت محصولات با نیاز آبی بالا نیز از طرف دیگر بر بحران دامن زده است. لذا
تغییر روش آبیاری از سیستم سنتی به روش مکانیزه تحت فشار، اعمال کنترل شدید بر
استفاده از آبهای زیرزمینی و اصلاح الگوی کشت سه برنامه اصلی است که برای مدیریت
بهینه آبهای موجود بایستی انجام گیرد.
تاثیر میانگذر شهید کلانتری بر کم آبی
دریاچه اورمیه
وی با اعلام اینکه میانگذر شهید کلانتری
هیچ تاثیری بر خشک شدن دریاچه اورمیه ندارد افزود: دریاچه اورمیه با مشکل کم آبی
مواجه است نه با مشکل گردش آب. دوستانی که این موضوع را مطرح می کنند شاید متوجه
نیستند که در حال حاضر حدود 90% از محدوده دو طرف جاده میانگذر خشک شده است و دو
طرف دریاچه اورمیه فقط در ناحیه زیر پل بخاطر عمق بیشتر به هم وصل هستند. بنابراین
وجود یا عدم وجود میانگدر نمی تواند هیچ تاثیر منفی بر خشک شدن دریاچه اورمیه
داشته باشد. گردش آب با هدف تعادل یونی و اکولوژیک دو طرف میانگذر زمانی مهم هست
که طرفین جاده پر از آب باشد. اگر مشکل خشکسالی پیش نمی آمد و دریاچه اورمیه با
ایجاد یک جاده در طول کل عرض دریاچه به دو نیم کامل تقسیم می شد آیا باعث خشک شدن
دریاچه می شد؟ به هیچ وجه ولی این عمل باعث شکل گیری دو اکوسیستم کاملا متفاوت می
شد که می توانست از نظر اقتصادی بنفع منطقه باشد.
دکتر آق افزود: یک مثال تاریخی در این
خصوص نظر بنده را تایید می نماید. دریاچه بزرگ نمک در ایالت یوتای آمریکا مشابهت
زیادی به دریاچه اورمیه دارد. بیش از 6 دهه از دو نیم شدن کامل این دریاچه توسط یک
میانگذر برای عبور قطار می گذرد ولی آن
دریاچه نه تنها خشک نشد بلکه با ایجاد دو اکوسیستم متفاوت با شوری بالا در شمال و
با شوری پایینتر در جنوب به بزرگترین تالاب تولید آرتمیا در دنیا تبدیل شد بطوریکه
آمریکا سالانه بیش از 2000 تن سیست آرتمیا از آن دریاچه تولید و بیش از 70 درصد
بازار جهانی به این محصول با ارزش را تامین می نماید. طرحی که بنده 7 سال پیش برای
دو نیم کردن کامل دریاچه اورمیه مطرح کرده بودم که درصورت اجرا می توانست از خشک
شدن بخش جنوبی دریاچه اورمیه آنطور که امروز شاهد آن هستیم جلوگیری نماید.
انتقال آب بین حوضه ای (انتقال آب از
ارس یا دریای خزر)
وی در رابطه با موضوع انتقال آب بین
حوضه ای به دریاچه اورمیه اظهار کرد:موضوع انتقال آب از سایر حوزه ها را معمولا
کسانی مطرح می کنند که در منطقه مستقر نیستند و از کم و کیف مسائل، میزان آبهای
موجود در منطقه و از نحوه مدیریت این آبها اطلاع کافی ندارند. درواقع ارائه
دهندگان این طرحها ساده ترین و پر هزینه ترین روش را برای تامین آب دریاچه اورمیه
مطرح می کنند طرحهای چندین برابر سایر طرحها هزینه و زمان خواهد برد و حتی درصورت
موفقیت نوشداری پش از مرگ دریاچه خواهد بود.
این عضو هیات علمی دانشگاه اورمیه گفت:
انتقال آب از ارس یا هر حوزه دیگر نه تنها اتلاف وقت و بودجه های کلان است بلکه
نشان دهنده ناتوانی مسئولین در مدیریت بهینه آبهای منطقه نیز است. متاسفانه
مسئولین بجای اینکه برای استفاده بهینه از آبهای موجود به روش های علمی برنامه
ریزی کنند و با بالا بردن راندمان آبیاری کشاورزی، اصلاح الگوی کشت، مدیریت بهینه
آبهای سطحی و زیر زمینی، جلوگیری از هدر رفتن سالانه دو میلیارد مترمکعب آب در بخش
کشاورزی و صرفه جویی در مصارف صنعتی و شهری مشکل را در حداقل زمان و با حداقل
بودجه حل کنند، از طرحهای انتقال آب از سایر حوزه ها دیگر با بودجه های کمرشکنی
حمایت می کنند که حتی درصورت موفقیت حداکثر معادل همانقدر آبی که امروزه در بخش
کشاورزی هدر می رود به دریاچه انتقال خواهد داد (یعنی حدود دو میلیارد مترمکعب).
انتقال آب از ارس یا دریای خزر امری غیر
منطقی و غیر ضروری است
وی ادامه داد: بنده در اینجا وارد بحث
اثرات مخرب انتقال آب بین حوزه ای و صدمه شدیدی که اکوسیستم منبع تامین آب متحمل
خواهد شد، نمی شوم که البته درجای خود بسیار اهمیت دارد. بنابراین برنامه انتقال
آب از ارس یا دریای خزر آنهم در این شرایط سخت و در ابتدای فعالیت دولت آقای دکتر
روحانی امری غیر منطقی و غیر ضروری است که باید از آن اجتناب شود. بهترین، عاقلانه
ترین، علمی ترین و کم هزینه ترین روش برای تامین آب مورد نیاز دریاچه اورمیه
مدیریت بهینه آبهای موجود در منطقه است.
آرتمیا و اهمیت اقتصادی دریاچه اورمیه
وی با اشاره به اهمیت اقتصادی آرتمیای
دریچه اورمیه اظهار کرد: آرتمیا یک محصول استراتژیک در صنعت پرورش میگو، ماهیان
دریایی، ماهیان خاویاری و ماهیان زینتی است. در چند سال گذشته که تولید آرتمیا در
دریاچه اورمیه متوقف شده نیاز صنعت آبزی پروری ایران به این محصول استراتژیک از
آمریکا و چین به ایران تامین می شود. چرا استراتژیک؟ چون که اگر امروز به هر دلیلی
واردات تخم (سیست) آرتمیا از خارج متوقف شود پرورش و تولید میگو، ماهیان دریایی،
ماهیان خاویاری و ماهیان زینتی در ایران تعطیل خواهد شد.
دکتر آق ادامه داد: این یعنی ورشکستگی و
بیکار شدن دهها هزار نفر که در حال حاضر در این صنعت مشغول کار هستند. بنابراین
بازگرداندن دریاچه اورمیه به شرایط قبل از بحران با هدف بهره برداری اقتصادی از آن
از اهمیت بالایی برخوردار است. ارزش اقتصادی آرتمیایی که در سالهای 1370 الی 1376
در دریاچه اورمیه تولید می شد بالغ بر 10 میلیارد دلار می شد که متاسفانه علیرغم
اصرار مکرر بنده در آن سالها در بهره برداری از این ثروت عظیم غفلت شد. ولی هنوز
هم می توان با اجرای برنامه احیای فازبندی شده دریاچه اورمیه که بنده طی چند سال
اخیر روی آن بسیار تاکید کرده ام می توان و باید احیای دریاچه اورمیه را نه تنها
با هدف زیست محیطی بلکه در قالب اهداف زیست محیطی، اقتصادی و اجتماعی برنامه ریزی
کرد. که بنده در فاز اول طرح اخیر خود که به دبیرخانه دائمی شورای منطقه ای مدیریت
حوضه آبخیز دریاچه اورمیه ارائه نمودم احیای 8000 هکتار از ناحیه مرکزی جنوب
دریاچه با 50 میلیارد تومان بودجه را پیشنهاد نمودم که می تواند از یک طرف می توان
بخشی از دریاچه اورمیه را به شکوفایی دوران قبل از شروع خشکسالی برگرداند و از طرف
دیگر می توان با تولید سالانه بیش از 100 تن سیست آرتمیا و صدها تن بیومس آرتمیا
به ارزش 50 میلیارد تومان به اقتصاد منطقه کمک کرد. بدین وسیله از یک طرف وابستگی
صنعت آبزی پروری ایران به این محصول استراتژیک از بین خواهد رفت و از طرف دیگر
ایران را به یکی از صادر کنندگان مطرح سیست آرتمیا در دنیا تبدیل خواهد نمود و
بدین ترتیب بخشی از بودجه مورد نیاز برای فازهای بعدی طرح جامع احیای دریاچه اورمیه
از محل درآمدهای فازهای قبلی تامین خواهد شد.
ضرورت مدیریت علمی دریاچه اورمیه
مدیریت علمی احیای دریاچه اورمیه به
دانشگاه اورمیه واگذار شود
بنیانگذار پژوهشکده آرتمیا و آبزیان
دانشگاه اورمیه در رابطه با ضرورت مدیریت علمی دریاچه اورمیه افزود:ضمن تشکر از
ریاست محترم جمهور آقای دکتر روحانی بابت توجه ویژه به موضوع دریاچه اورمیه و طرح
موضوع در اولین جلسه هیات دولت تدبیر و امید، تقاضا می کنم قبل از هرچیز مدیریت
علمی احیای دریاچه اورمیه را به یک سازمان واحد ترجیحا دانشگاه اورمیه واگذار
نمایند تا از تکثر متولیان این امر کاسته شود سپس با برنامه ای که توسط متخصصین
دانشگاهی با هماهنگی سازمان حفاظت محیط زیست، وزارت نیرو، وزارت جهاد کشاورزی و
وزارت ایران ارائه می شود برای احیای دریاچه اورمیه سرمایه گذاری گردد.
ماموریت ملی برای دانشگاه اورمیه
دکتر آق اظهار کرد:دانشگاه اورمیه
نزدیکترین واحد علمی دولتی بزرگ به دریاچه اورمیه است. درواقع فاصله خطی دریاچه اورمیه
از دانشگاه اورمیه کمتر از 15 کیلومتر است. بیش از 400 نفر هیات علمی با تخصصهای
مختلف در دانشگاه اورمیه فعالیت می کنند که تخصص حداقل 100 نفر از آنان به نوعی با
مسائل دریاچه اورمیه مرتبط است. متخصصین دانشگاه اورمیه و در راس آن پژوهشکده
آرتمیا در 18 سال گذشته تحقیقات فراوانی در ارتباط با دریاچه اورمیه انجام داده
اند. لذا بیش از هر سازمان دیگر از شایستگی و توانایی علمی برای مطالعه مستمر و
احیای دریاچه اورمیه برخوردار هستند.
وی ادامه داد: دانشگاه اورمیه چندین
کنفرانس ملی و بین المللی در خصوص دریاچه اورمیه و آرتمیای آن برگزار نموده و
ارتباطات علمی گسترده ای با متخصصین نامی مرتبط در سراسر دنیا دارد. لذا از ریاست
محترم جمهور و کارگروه محترم احیای دریاچه اورمیه تقاضا می کنم این مسئولیت خطیر "تحت
عنوان مانیتورینگ و مطالعه مستمر دریاچه اورمیه و ارائه برنامه و راهکارهای علمی و
عملی سریع برای رفع بحران دریاچه اورمیه" به عنوان یک ماموریت ملی به
دانشگاه اورمیه واگذار شود تا با استفاده از متخصصین بومی و مشاوره و همکاری
متخصصین از سایر دانشگاهها و مراکز علمی داخلی و خارجی برای احیای دریاچه اورمیه
چاره اندیشی شود.
وی در پایان سخنان خود گفت:به عنوان یک
هیات علمی متخصص و متعهد و کسی که بخش مهمی از زندگیش را صرف تحقیق در ارتباط با دریاچه اورمیه کرده، امیدوارم فرصت این خدمت
به بنده داده شود تا با استفاده از توانمندیها و تجربیات کسب شده به رسالت استانی،
ملی و بین المللی خود برای شکوفایی مجدد دریاچه اورمیه و تبدیل آن به یک تالاب بین
المللی بی نظیر با ارزشهای اقتصادی کلان عمل نمایم. انشاا... مدیران دولت تدبیر و
امید از این توانمندی ها بنحو شایسته استفاده کنند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر