ساوالان پورت : اولوسلاشما سوره جینده دیل اولقوسو-اومود یاشام
اؤن سؤز
سون زامانلاردا اولوسلاشما اوزره یاپیلان آراشدیرمالار اولدوقجا گئنیش قاپساملی دیر. بیر چوخ دوشونوره گؤره، اولوسلاشما؛ اینسانجیل توپلومونون ائوریمینده بیر آشاما کیمی تانیملانیر. اولوسلاشما قوراملاری اینسانلار آراسی بیر باغین اوره تیلمه سیندن بحث ائتمک ده دیرلر. اسکی لرده دین کیمی اولقولار بو باغین وار اولماسینا ندن اولسایدیلار، بوگونکو سئکولار دونیادا یئره ل دینلر اؤزه للیکله اولوسچولوق اینسانلار آراسی بیر چئشیت باغلانتی لاری تامین ائتمک ده دیر. اولوسچولوق قوراملاری نین بیر چوخو اولوسلاشما سوره جی ایله یئنیجیللیگی پارالئل بیر شکیلده قوراملاشدیریرلار. یعنی بیر چوخ دوشونور ساریندان اولوسچولوق یئنیجیللیگین بیر اورونو اولاراق ده یرلندیریلیر. بو اوزدن یئنیجیل اولوسچولوغا باشلانقیج تاریخی تعیین ائتمک اولار. آنتونی گیدنزه گؤره، اولوسچولوغون باشلانقیج تاریخی 17-ینجی یوز ایلدیر.
پتر واگنر ایسه:" دئموکراتیک و تئخنیکال دئوریملر چاغیندا، یعنی 18-ینجی یوز ایل دؤنومونده، هر باخیمدان اولماسادا بعضی باخیملاردان اولوسچولوق و مدرنلیگین بیر باشلانقیجی اولاراق قبول ائدیله بیلر."(1) سؤزلرینه قاتیلیر. آنتونی اسمیت ایسه؛ "مدرن و مدرنلشمه ایله یاناشی اولوسچولوق سؤزجوکلری نین یئنی کاراکتئری ایله اؤنجوللریندن آیریلمیش بلیرلی بیر زامان دؤنملرینی ایفاده ائتدیکلرینی بلیرتیر. اروپادا رنسانس و رئفورماسیونا قدر گئریله ره گئدن سؤز قونوسو دؤنمین لائیک لشمه و کاپیتالیزمین دوغوشو ایله آییرت ائدیله بیله جه یینی؛ باشقا بیر آلتئرناتیو اولاراق دا فرانسه و تئخنیکال دئوریملرینی اؤنجه کی و سونراکی دؤنم آراسیندا اؤنملی بیر آیریم نقطه سی نیته لیگینده دوشونه بیله جه ییمیزی"(2) بلیرتیر.
اولوسچولوق سؤیلملری نین قایناغی اولاراق گؤستریلن فرانسه دئوریمی یئنیجیللیگین سییاسال بویوتونو اولوشدورماقدادیر. بو دئوریم سونوجوندا اؤنجه اروپا خریطه سی سونرا بوتون دونیا؛ اولوسچولوق باشدا اولماق اوزره، بیر چوخ سییاسال گلیشمه لرین تانیغی اولدو.
اولوسچولوق سؤیلمیندن بیر چوخ اؤلکه و توپلوم یارارلاناراق اؤز اولوسال دؤولتلرینی قوردولار. اولوسچولوق قاورامی سونوجوندا باغیمسیزلیق ساواشلاری اوز وئره رک بیرینجی دونیا ساواشی سونوندا ایمپراطورلوق چاغینا سون قویولدو. بو ساواشلارین آردی اولاراق دوغو دونیاسیندا گرچکله شن اولوسچولوق قاورامی گئنیشله نه رک سؤمورو دوزه نینه قارشی ساواشدی. دئموکراسی و جمهوریت اوزه رینه تمللندیریلن اولوس-دؤولت لر، اولوسون گئنل ایداره سینده ایشله ین سییاسال و توپلومسال بیر یاپیلانمایا نده ن اولدو. بو آرادا اولوسچولوغون یارارلاندیغی ان اؤنملی فاکتورلاردان بیری ایسه دیل ایدی. اولوسچولوق واسیطه سی ایله دیل بیرئیلر آراسی بیر ایله تیشیم آراجیندان اؤته، بیر اولوسون وارلیغی کیمی تانیملاندی. نه قدرکی اولوسچولوق دیلدن یارارلاندی دیل ایسه ده اولوسچولوق سوره جینده اؤنملی یئره یییه لندی. ایستر پیسخولوژیک ایسترسه توپلومسال بیلیم لرین آراشدیرمالاری اولسون دیل اوزره آراشدیرمالار گئنیشلندیریله رک اینسانجیل یاشامین بو آیریلماز پارچاسیندان داهادا آرتیق بیلیمسه نیلمه یه چابا گؤسته ریلدی. بو چالیشمادا دیلین اولوسچولوق سئیرینده اؤنملی یئری اولوب بیر-بیرلرینه بوراخدیقلاری ائتگی لر سؤز قونوسو توتولاراق آراشدیریلمایا چابا گؤسته ریله جک.
اولوسچولوغون تاریخسل گلیشیمی
باتی دونیاسیندا باشلانان آیدینلانما دؤنمی سییاسال آلانادا ائتگی ده بولونموشدور. 17-ینجی یوز ایلدن باشلایاراق کلیسا و مونارشی یه قارشی دیره نج آیدینلار ساریندان باشلاناراق داهادا آرتیق کوتله سللشمه یه چابا گؤسترمیشدی.بو آیدینلانمانین سییاسال ائتگی سی اولوسچولوق قاورامیندا گیزلی ایدی. هاگئن ائسچولزه یه گؤره:
"اولوسال توپلولوق اوچون یئنی بیر تمل، یؤنتمک اوچون یئنی بیر زورونلولوق، کوتله لری فتح ائده جک و تام بیرئیسل چیخارلارلا ایدئولوژی لرین اوستونه چیخاراق، اولوسو دؤولتینه باغلایاجاق یئنی بیر فیکردی. بو رئفورمدان سونرا اولدوغو کیمی اروپایی بیر کئز داها پارچالانماقدان، دینی چاتیشمادان و ایچ ساواشدان قورتاران، توپلولوق دویغوسونو بسله ین و بؤیودن بیر فیکیر اولان؛ اولوس فیکری ایدی."(3)
اینگیلیس بیرینجی اؤلکه اولاراق اولوسچولوغو منیمسه دی. اینگیلیس توپلومو ساریندان منیمسه نین اولوسچولوق شاهلیق گوجونو چؤکدوره رک شاهلیغی یانلیز دئکور بیر وارلیغا بدل ائدیب اولوس گوجونو یوکسلتدی. بو دئکوریته اولموش شاهلیق آرتیق گون به گون آرتان اولوسچولوق دویغوسونا قارشی دورا بیلمیردی. اولوسچولوق دویغوسو سونوجوندا دونیادا ایلک کئز اولاراق 17-ینجی یوز ایلده دونیا اؤلکه لری اولوس-دؤولت وارلیغینا تانیق اولدولار. بو سوره جین ائتگی سینده "بیز بیلینجی" کوتله ایچی آرتیب "بیز" و "اونلار" آیریمینی عینیت تاپدی. اینگیلیس ده باشلانان بو سورج بیر چوخ آیدین دوشونورون ماراغین جلب ائده رک اروپانین دؤرد بیر یانینا یاییلماغا باشلادی. باشدا مونتئسکیو، روسو، هابز اولماق اوزره بیر چوخ آیدین دوشونور توپلومون نئجه یؤنه تیلمه سی حاقدا سؤزلر سؤیله مه یه باشلادیلار. بو یازیلارین اورتاق بیر نقطه سی وارسایدی سا اولوس هئموژئنلیگینه دایانان بیر یاپی نین یاراتیلما ایستک ایدی. اولوس هئموژئنلیگی ده آنجاق دؤولت آدلی بیر سییاسال ارگاندا گرچکلشه بیلیردی. او دؤنمین بوتون فلسفی یازیلاری توپلومون نئجه قورتولا بیله جه یی اوزه رینه تارتیشاراق شاهلیق دان سونرا نئجه توپلومون یؤنه تیلمه سی حاقدا ایره لی سورولوردو. سوندا یئنیجیل بیر اولقو اولاراق بیر چوخ دوشونور ساریندان اونایلانان یاپی اولوس-دؤولت یاپی سی ایدی. اینگیلیس دئوریمیندن سونرا اروپادا باشدا فرانسه اولماق اوزره بو یئنیجیل اولقو بوتون اؤلکه لری اؤز ائتگی سی آلتینا آلمیشدی. اؤزگورلوک، ائشیتلیلیک و دئموکراسی کیمی قاوراملار آرتیق اروپا و اروپا اؤته سی آمریکادا دوشونولمه یه باشلامیشدیر. سونوجو ایسه تاریخه ابدی اولاراق اؤز دامغاسینی ووران فرانسه دئوریمی اولوس-دؤولت قاورامینی بیرینجی اؤنه چیخاردان اولایلاردان اولموشدور.
هایئزین بلیرتدیگی کیمی:
"یئنی میللیتچیلیگین یولونو انگلیس آچدی، آمریکا دئوریمی اونون یئنی دونیاداکی انگلیس سؤمورگه چیلری آراسینداکی ظهورونو ایشارتلدی؛ فرانسه دئوریمی ایسه اونون یاری دینی بیر تعصبله اروپا بؤلگه سینه سوخدو."(4)
فرانسه دئوریمینه قدر اولوس قاورام ایله سؤزجویونه راستلاشیرساق دا بو گونکو آنلام داشیدیغی اولوس دییلدی. فرانسه دئوریمیندن اؤنجه اولوس سؤزجویو یانلیز آریستوکراسی اوچون قوللانیردی. آنجاق 1789 ایلینده ایلک اؤنجه اروپا سونرا بوتون دونیانین دوزه نی نی پوزاراق یئنی دن دوزنله مه یه یؤنلتن فرانسه دئوریمی اوز وئردی. فرانسه دئوریمی، اولوسلارین اؤز گله جک لرین تعیین ائتمک ده اؤزگور اولمالارین رئکلام ائتدی. بئله لیکله اولوسچولوغون اساس عنصرو اؤزگورلوک اولدو. بو دئوریم سونوجوندا بیر چوخ ائتنیک توپلولوق باغیمسیزلیق ساواشلاری وئره رک اؤز اولوسال حاقلارین قورومویا چالیشدیلار. آنجاق بونلارین بیر چوخو 20 و 21-ینجی یوز ایلده باغیمسیزلیقلارین الده ائده بیله رک ائمپئرییالیست دؤولتلرین سؤمورو دوزه نینه قارشی باش قالدیردیلار. فرانسه دئوریمی سونوجوندا آرتیق توپلومسال هئموژئنلیک اولوسون النیده ایدی. خالق هئموژئنلیگینه دایانان اولوس دوشونجه سی، اروپانین دؤرد بوجاغینا یاییلدیقدان سونرا آلماندا بیر باشقا دوشونجه ایله یعنی اورتاق بیر دیل و کولتورو پایلاشان بیر توپلولوق اولاراق اولوسو تانیملایان دوشونجه سی ایله بلیرتیلدی.
ناپئلونون ائمپئرییالیزمینه قارشی آلمان دؤولت آداملاری دا اولوسچولوق یاراغینا ساریلدیلاراق بیر چوخ آیدین دوشونورو اؤز آردلاریجا چکدیلر. آلمان تانیمی ایله اولدوقجا سییاسال بیر اولقو اولان اولوس قاورامی نین بورادا داها چوخ ائتنیک و کولتورل بیر اولقو اولاراق گؤرمکده ییک. سوآوی آیدینا گؤره:
"آلمانییادا دوغان کولتور میللیتچیلیگینین ایدئولوژیک تمللرینی هئردر حاضیرلامیشدیر. هئردر و ایزله ییجیلری فرقلی هر خالقین اورتاق خالق روحونو قوردوقلاری اؤلچوده سییاسال میللیتچیلیگه کئچه بیله جه یی فیکرینی یئرلشتیردیلر. بئله لیک له 19-ینجی یوز ایلین آلمان رومانتیزمی ایچینده هر خالقین اؤز اولوسال بیرلیگینی اولوشدورماسی گرکدیگی فیکری کئچرلیک قازانمیش اولدو. گئنه لیک له اورتاق اولان و بیر سؤیلم اولاراق بوتون اولوسچولارین منیمسه دیگی بو یاخلاشیمین اورتاق تانیمی اولوسو؛ تک تاریخ، تک دیل و تک کولتور اولاراق تانیملانماقدادیر."(5)
زامان ایره لی له دیکجه اولوسچولوق دویغوسو گئنیشله نه رک تام اروپالی بیرئی لر ایله دؤولتلری اولوسلاشمایا ساری اوغراتدی. بو اوزدن 19-ینجی و 20-ینجی عصرلر ان قانلی ساواشلارین تانیغی اولدو. بو ساواشلارین تک بیر آماجلاری وارسایدی سا اولوسال دؤولتلری قوروماق یادا قورماق ایدی. نده نسه اولوسلارین کؤکلرینی یانلیز ساواشلار اولوشدورماز آما چوخ زامان کاتالیزور گؤره وینی ایفاده ائدر. بو اوزدن دئمک اولارکی بیر چوخ اؤلکه اولوس – دؤولت یاپیسینی، یاپمیش اولدوقلاری ساواشلار سونوجوندا اولوشدورا بیلمیشدیر. بو ساواشلار سونوجوندا 1919-1920دک پاریس باریش کنگره سی اولوس ایلکه سی نی رسمیته تانییاراق اروپا یاسالارینا داخیل ائتدی. سونوندا اروپانین خریطه سی کؤکدن ده ییشیله رک یئنی دن چیزیلدی. دؤرد بؤیوک ایمپراطورلوق یعنی عثمانلی ایمپراطورلوغو، اتریش-مجاریستان ایمپراطورلوغو، آلمان ایمپراطورلوغو و روسیه ایمپراطورلوغو پارچالاندی و یئنی اولوسال دؤولتلر یاراندی. اولوسچولوق او گوندن اعتبارا بو گونوموزه دک چیشیتلی شکیللرده اؤز وارلیغی نی داوام ائتدیرمک ده دیر. آنجاق تئوریک آلت یاپیلاری اوست سطیرلرده یازدیقلاریمیزدان قایناقلاندیغی فیکرینده ییک. آیریجا بیر قایناقلاردان بئله قایناقلانان چئشیتلی اولوسچولوقلار چئشیتلی یؤنلره یؤنلمیشلردیر و دئمک اولارکی دونیا اؤلکه لری ساییدا اولوسچولوق سوره جلریله قارشیلاشا بیله ریک. یعنی هر اولوسلاشما سوره جی نین فرقلیلیگی کیمی هر اولوسچولوق حرکاتی دا اولدوقجا فرقی لیلیک گؤسترن بیر سوره جدیر.
اولوسچولوق قوراملاری
اولوسچولوق اوزره یاپیلان آراشدیرمالار آکادئمیک اولاراق سون زامانلارین اوره تیمی دیر. اسکی لرده اولوس سؤزجوکو ایله قارشیلاشسایدیقدا بیلیمسل قاوراملاری قاپسایان بویوتا زورلا راستلانیردیق. اولوسچولوق قوراملاری اولوس نه زامان اورتایا چیخیبدیر سوروسونون یانیتی سونوجوندا اوچ یئره بؤلونمکده دیر.
ایلکچی یاخلاشیم:
ایلکچی یاخلاشیما گؤره اولوسچولوق تاریخی اینسان اوغلونون تاریخی بویدا بیر کئچمیشه دایانیر. بو یاخلاشیم اولوسلارین اسکی چاغلاردان بری وار اولدوغونو ساوونور. اسکی لرده یوخ اولسایدی، یانلیز اولوسچولوق سؤزجوکو یوخ ایدی یوخسا اولوسچولوق بیر وارلیق کیمی دائما وار ایدی و اینسان طبیعتینه باغلی ذاتی بیر صفت کیمی تانیملانا بیلر.
مدرنیست یاخلاشیم:
مدرنیست یاخلاشیم ایلکچی یاخلاشیما قارشی بیر دوشونجه دیر. بو یاخلاشیما گؤره اولوسچولوق یانلیز صنایع دئوریمی و مدرنیسم سونراسی بیر وارلیق دیر. اسکی لرده اولوسچولوغون وارلیغیندان دانیشماق یانلیز بوش بوش سؤزلردیر. بو یاخلاشیما گؤره اولوسچولوغون تاریخینی 18-ینجی یوز ایله سونلاریندان باشلاتماق مومکون دور. بو گؤروشده اولوس و اولوسچولوق، کاپیتالیزم، صنایعلشمه، مرکزی دؤولتلرین قورولماسی، شهرلشمه، دئموکراسی و لائیک لشمه کیمی مدرن سوره جلردن باغیمسیز دوشونمک ممکن دییل. ذاتا اسکی چاغلاردا اولوسچولوغو اورتایا قویان توپلومسال، سییاسال و ائکونومیک شرطلر یوخ ایدی.
ائتنو سمبلیست یاخلاشیم:
ائتنو سمبلیست یاخلاشیم، یوخاری سطیرلرده آنلاتدیغیمیز یاخلاشیملارین بیر اورتا یولو اولاراق تانیملانا بیلر. بو یاخلاشیما گؤره بیر اینسان توپلولوغونون اولوس اولماق اوچون گره کن گره کلیلیک بیر سیرا سمبللرین یارایلماسی ایله بیرلیکده او اینسان توپلولوغونون اولوس اولما اینانجینا یییه لنمه سیدیر. بو گؤروشده، سمبللار، توپلولوق یاشامینی بوتونلشدیریجی گوجلر اولاراق اورتایا چیخماقدادیرلار. بو سمبللار دیل، تاریخ، وطن و ... عنصرلاری اولا بیلر.
اولوسلاشما سوره جی و دیل
هر اولوس اؤزگه گوجلرین مداخله لریندن مصون قالیب گلیشمک اوغروندا باغیمسیزلیغا قووشماق اوچون چئشتلی سییاست لر گلیشدیرمک زوروندادیر. بورادا ان یارارلی بیر یول وار ایسه ده اودا اولوسال بیرلیگی اولوشدورماقدیر. اولوسال بیرلیگی ساغلاماق چئشیتلی یوللاردان ممکن دور. اؤرنک اوچون ایرلندین اولوسال دیره نیشینده دین گوجو اولوسال بیلینج ایله سیخ ایلیشگی ده ایدی. آنجاق اگر اولوس تانیمیمیزی بیر دیل، بیرتاریخ، بیر کولتور و بیر دین باغلامیندا آچیقلامایا چالیشارساق یئر اوزونده بو اؤزه للیکلر صاحیب اولان اولوسو بولماق زور ایشدیر. بونلارین بیر یئرده وارلیغی دا اولوس اولماغی تضمین ائتمز. اولوسلاشمانین تمل شرطی اولوس اولما اینانجی دیر. اولوس اولما بیلینجی ده اؤیره نیلن بیر سوره جدیر. تاریخ گرچکلیگینین بو قوندا بیر درسی وارسا اودا دیلین اولوسلاشما سوره جینده اؤنمی دیر. هئچ بیر آراج دیل کیمی بیر اینسان توپلولوغونو اولوسلاشمایا دوغرو اوغراتماق دا یارارلی اولماییب دیر.هایئزه گؤره:
" میللیتین کولتوره ل تمللرینی اورتاق بیر دیل و اورتاق تاریخی گئله نکلر اولوشدورور. بونلار بیر ائیتیم سوره جی طرفیندن دویغوسال وطن سئورلیگین هدفی حالینا گتیریلدیگینده سونوج؛ میللیتچیلیک دیر."(6)
دیلین چاغداش دونیادا یانلیز بیر ایله تیشیم آراجیندان اؤته یه بیرئیلرین توپلومسال اولوشوموندا اؤزه ل اوینامی واردیر. آلبرت انیشتینین سؤیله دیگی اساسیندا:
"یاشانتیلاریمیزا، چابالاریمیزا باخارساق، هاردایسا بوتون داورانیشلاریمیزین، ایستک لریمیزین، باشقا اینسانلارین وارلیغی ایله باغلی اولدوغونو گؤروروک ... بیلگی لریمیزین و اینانجلاریمیزین بؤیوک بیر قیسمی، بیزه باشقالاری نین یاراتدیغی بیر دیل آراجیلیغییلا، یئنه باشقالاری طرفیندن وئریلمیشدیر. دیل اولماسایدی، عاغیل گوجوموز، گلیشدیریلمیش حیوانلاری قییاسلاندیغیندا چوخ دوشوک قالاردی."(7)
انیشتین کیمی بیر چوخ دشونور دیل ایله دوشونجه آراسینداکی باغلانتیدان یولا چیخاراق دیلین اؤنمینی وورغولاماقدادیر. آدلیم فیلسوف کنفوسیوس ایسه دیلین اؤنمی حاقدا بو سؤزلری ایفاده ائتمکده دیر:
" بیر اؤلکه نین یؤنه تیمینی اله آلسایدیم یاپاجاغیم ایلک ایش، هئچ قوشقوسوز دیلینی گؤزدن کئچرمک اولوردو. چونکو دیل قصورلو ایسه، سؤزجوکلر دوشونجه یی یاخشی ایفاده ائده مز، دوشونجه ایفاده ائدیلمزسه، گؤرولر و خیدمتلر گره کی کیمی یاپیلماز. گؤرو و خیدمتین گرکدیگی شکیلده یاپیلمادیغی یئرلرده عادت، قورال و کولتور پوزولور. عادت، قورال و کولتور بوزولورسا عدالت یانلیش یوللارا ساپار. عدالت یولدان چیخارسا، شاشقینلیق ایچینه دوشن خالق نه یاپاجاغینی، ایشین هارایا واراجاغینی بیلمز. ایشته بونلار اوچوندور کی هئچ بیر شی دیل قدر اؤنملی دییلدیر."(8)
دیل توپلومسال یاشام اوچون اؤنملی اولقودور. چاغداش دونیادا ایسه یوررداش اولماغین ان اؤنملی گؤسترگه سی دیر. هایدگرین دیل اینسانین ائوی دیر سؤزونده اولدوغو کیمی دیلی دوشونجه دن و یا اینساندان باغیمسیز دوشونمک یا دیلی توپلومدان آیری دوشونمک بؤیوک بیر یانلیشلیق دیر.
هر توپلومون اؤزونه اؤزگون بیر یاشام دوزه نی اولدوغوندان دیللرده توپلومون بو یاشام دوزه نینه اویغون بیر آنلاشما دوزه نینه صاحیب دیر. چوخلو دوشونورلر دیلی کولتورون تمل اورونو سایاراق هر شی دن اؤنجه کولتورو اولوشدوران و قورویان باشلیجا آراج اولدوغو دوشونجه سینده دیرلر. دوغرودان دا دیل اینسان و توپلوملارین ان اؤزه ل اؤزه للیگیدیر. آنا دیلین ائیتیمی چاغداش و دئموکرات اولوس – دؤولتلرده هئموژئنلیگین خالقا وئریلمه سی نین گؤسترگه سی دیر. دیل ایله ساغلانماق ایسته نیلن اولوسال بیرلیک، اولوسچولوق و اولوسلاشما آچیسیندان دا اؤنملی دیر. نده نسنه دیل کولتورون گله جک نسیللره آختاریلماسیندا قوللانیلان ان اؤنملی آراجدیر. اولوسلاشما سوره جینده اولوسال بیرلیگی ساغلایان دیل کیمی بیر اولقو یوخدور. اریک هابئزباوما گؤره:
"هر اولوس بیر دؤولت و بوتون اولوس اوچون تک بیر دؤولت اولمالی دیر. بو نوع دؤولت لر اوچون ده تک بیر دیل، یعنی سؤز قونوسو اولوسون دیلی حاکیمدیر."(9)
اؤزه للیکله آلمان اولوسچولوغو ائتگی سی اوزره اولوسلار اولوسلاشما سوره جینده دیل، کولتور و تاریخه اؤزه ل بیر یئر وئرمکده دیرلر. کولتورل اولوسچولوق آدی ایله تانیملانان بو یاخلاشیمین آدلیم دوشونورلریندن ایسه هئردر و فیخته یی آد آپارماق اولار. هئردره گؤره:
"اینسانی اینسان یاپان دیلدیر. دیلدن اؤنجه اینساندان سؤز ائتمک آنلامسیزدیر. چونکو دیل عینی زاماندا دوشونجه دیر. اینسان اولماق بیر دیلین و توپلولوغون اورونودور. یعنی هر دیل بیر بیریندن فرقلی دیر؛ اؤزونه اؤزگودور. بودا هر توپلولوغون اؤزونه عائد بیر دوشونجه طرزی اولدوغو آنلامینا گلمکده دیر. البته بو منطیق یانلیزجا دیل اوچون دییل هر بیری بیر نوع دیل اولاراق آلقیلانا بیله جک گئله نک و گؤرنکلر، قانون لار، تؤره نلر و ... اوچون ده کئچرلی دیر ... بیر توپلومو اؤیرنمک بیر دیلی اؤیرنم کیمی دیر. اورتاق بیر دیل قونوشان اینسانلار اولوسون ایلک آشاماسینی اولوشدورورلار."(10)
فیخته ایسه اولوسال روحون تمل اورونونو دیل سایاراق هر دیلی اؤزگه سؤزجوکلردن آرینماسی دوشونجه سینده دیر. فیخته یه گؤره:
"بیز دیللری عینی ائشیک تاثیرلره معروض بولونان و بیرلیکده یاشایان و بیر بیرلری ایله دواملی خبرلشمه یولو ایله دیللری نی گلشیدیرن اینسانلارا اولوس ایسمی نی وئریریک."(11)
اولوسلاشما سوره جینده دیلین اؤنمینی اورتایا قویان یانلیز آلمان اولوسچولوغو و آلمان رمانتیزمی دییل. سییاسال اولوسچولوق آدی ایله، فرانسه دئوریمی سونراسی اورتایا چیخان اولوسچولوقدادا دیلین اؤنملی رولو واردیر. فرانسه دئوریمی سونوجوندا یارانان یوردداشلیق قاورامی نین تملینده ایسه دیله باغلی لیق آیدینجا بولونور. هایئزه گؤره:
"بیر اولوس ائتگی سی نی، کاراکتئرینی، فردیتی نی، هر دفعه سینده اولماسادا، فیزیکی جغرافیادان و یا بیولوژیک سویدان دییل، کولتورل و تاریخی گوجلردن آلیر. دیلی، بونلارین ایلکی و ان اؤنده گلنی ساییرام."(12)
دیل اولوسلاشمانین ان تمل گره کلیگیدیر. بیر اولوس اولوسلاشما سوره جی ایله مدرنلشمه سوره جین ساغلاماق اوچون دیله اؤنم وئرمه لیدیر. اولوس و اولوسچولوغو یئنیجیل بیر اولقو اولاراق قبول ائدرسک سه دیل ایله اولوسال بیرلیگی ساغلاماق چابالارین بو سوره جین دوغال آردی اولاراق ده یرلندیره بیله ریک.
سونوج
اولوسلار اؤز مقدراتین اؤز اللریله تامین ائده بیلمکلری اوچون اولوسلاشمایی بیر ائوره کیمی آشمالیدیرلار. بو اولوسلاشما سوره جی ائتگی سینده اینسان توپلولوقلاری اورتاق بیر عنصرلره دایاناراق اولوسال بیرلیک لرین تامین ائتمک چاباسیندادیرلار. اولوسال بیرلیگی تامین ائتمک اوچون ان یارارلی عنصر ایسه دیلدیر. آدلیم دوشونورلر دیل ایله دوشونجه نین ایلگی سینه اشاره ائده رک دیلین اؤنمینی وورغولاماقدادیرلار. یئنیجیل دونیانین بیر سونوجو اولاراق اورتایا چیخان اولوسچولوق و اولوس-دؤولت قاوراملاری ایسه ده دیلی بیر تمل اورون اولاراق قاوراملاشدیریرلار. بو اولوسلاشما سوره جی نین آماجی بیر "بیز" و "آیری" سی یاراتماقدیر. بو آیریم یاراتماغین ان سوموت و آیدین گؤرونتوسو دیلده دیر. اولوس قاورامی ایکی بویوت یعنی آلمان و فرانسه تانیمینا بؤلونسه ده اورتاق بیر دیلین اولوسلاشما سوره جینده ائتگی سینی سؤیلمکده دیر. بو اوزدن دیللری دیریلتمک و قوروماق؛ اولوسلارین وارلیغین دیریلتمک و قوروماق آنلامیندادیر.
قایناقلار:
1. پتر واگنر، مدرنلیگین سوسیولوژیسی؛ اؤزگورلوک و جزالاندیرما، چئویرن: محمود کوچوک، سارمال یایین ائوی، ایستانبول 1996، ص11
2. آنتونی دی اسمیت، توپلومسال ده ییشمه آنلاییشی، چئویرن: پروفسور اولگئن اوسکای، گون دوغان یایین لاری، آنکارا 1996، ص89
3. هاگئن ایسچولزه، اروپادا اولوس و دؤولت، چئویرن: تیموچین بنیرئر، لیتراتور یایینجیلیق، ایستانبول، 2005ريال ص91
4. هاگئن ایسچولزه، اروپادا اولوس و دؤولت، چئویرن: تیموچین بنیرئر، لیتراتور یایینجیلیق، ایستانبول، 2005ريال ص68
5. سوآوی آیدین، مدرنلشمه و میللیتچیلیک، گون دوغان یایینلاری، آنکارا 1993، ص64-65
6. باسکین اوران، آز گلیشمیش اؤلکه میللیتچیلیگی، قارا آفریقا مدلی، بیلگی یایین ائوی، 3.باسیم، آنکارا 1997، ص22
7. چنگیز اؤزآکینجی، دیل و دین، پایئل یایین ائوی، 3باسیم، ایستانبول، 1998، ص111
8. چنگیز اؤزآکینجی، دیل و دین، پایئل یایین ائوی، 3باسیم، ایستانبول، 1998، ص111
9. ائریک هابزباوم، اولوسچولوق، بیریکیم یایینلار درگی سی، اوجاق، شوبات سایی سی، ایستانبول، 1992، ص110
10. اومود اؤزکریملی، میللیتچیلیک قوراملاری؛ ائلیشتیرل بیر باخیش، ایستانبول، ص34
11. اومود اؤزکریملی، میللیتچیلیک قوراملاری؛ ائلیشتیرل بیر باخیش، ایستانبول، ص35
12. کارلتون هایز، میللیتچیلیک بیر دین، چئویرن: مراد ایزکایا، ایز یایینجیلیق، ایستانبول، 1995، ص16
اتک یازی: بو یازی دا قایناق اولاراق قوللانیلان کیتابلار، دیجیتال کیتاب اولاراق بو اوچ اینتئرنتی سیته دن یئندیریله نیب:
سون زامانلاردا اولوسلاشما اوزره یاپیلان آراشدیرمالار اولدوقجا گئنیش قاپساملی دیر. بیر چوخ دوشونوره گؤره، اولوسلاشما؛ اینسانجیل توپلومونون ائوریمینده بیر آشاما کیمی تانیملانیر. اولوسلاشما قوراملاری اینسانلار آراسی بیر باغین اوره تیلمه سیندن بحث ائتمک ده دیرلر. اسکی لرده دین کیمی اولقولار بو باغین وار اولماسینا ندن اولسایدیلار، بوگونکو سئکولار دونیادا یئره ل دینلر اؤزه للیکله اولوسچولوق اینسانلار آراسی بیر چئشیت باغلانتی لاری تامین ائتمک ده دیر. اولوسچولوق قوراملاری نین بیر چوخو اولوسلاشما سوره جی ایله یئنیجیللیگی پارالئل بیر شکیلده قوراملاشدیریرلار. یعنی بیر چوخ دوشونور ساریندان اولوسچولوق یئنیجیللیگین بیر اورونو اولاراق ده یرلندیریلیر. بو اوزدن یئنیجیل اولوسچولوغا باشلانقیج تاریخی تعیین ائتمک اولار. آنتونی گیدنزه گؤره، اولوسچولوغون باشلانقیج تاریخی 17-ینجی یوز ایلدیر.
پتر واگنر ایسه:" دئموکراتیک و تئخنیکال دئوریملر چاغیندا، یعنی 18-ینجی یوز ایل دؤنومونده، هر باخیمدان اولماسادا بعضی باخیملاردان اولوسچولوق و مدرنلیگین بیر باشلانقیجی اولاراق قبول ائدیله بیلر."(1) سؤزلرینه قاتیلیر. آنتونی اسمیت ایسه؛ "مدرن و مدرنلشمه ایله یاناشی اولوسچولوق سؤزجوکلری نین یئنی کاراکتئری ایله اؤنجوللریندن آیریلمیش بلیرلی بیر زامان دؤنملرینی ایفاده ائتدیکلرینی بلیرتیر. اروپادا رنسانس و رئفورماسیونا قدر گئریله ره گئدن سؤز قونوسو دؤنمین لائیک لشمه و کاپیتالیزمین دوغوشو ایله آییرت ائدیله بیله جه یینی؛ باشقا بیر آلتئرناتیو اولاراق دا فرانسه و تئخنیکال دئوریملرینی اؤنجه کی و سونراکی دؤنم آراسیندا اؤنملی بیر آیریم نقطه سی نیته لیگینده دوشونه بیله جه ییمیزی"(2) بلیرتیر.
اولوسچولوق سؤیلملری نین قایناغی اولاراق گؤستریلن فرانسه دئوریمی یئنیجیللیگین سییاسال بویوتونو اولوشدورماقدادیر. بو دئوریم سونوجوندا اؤنجه اروپا خریطه سی سونرا بوتون دونیا؛ اولوسچولوق باشدا اولماق اوزره، بیر چوخ سییاسال گلیشمه لرین تانیغی اولدو.
اولوسچولوق سؤیلمیندن بیر چوخ اؤلکه و توپلوم یارارلاناراق اؤز اولوسال دؤولتلرینی قوردولار. اولوسچولوق قاورامی سونوجوندا باغیمسیزلیق ساواشلاری اوز وئره رک بیرینجی دونیا ساواشی سونوندا ایمپراطورلوق چاغینا سون قویولدو. بو ساواشلارین آردی اولاراق دوغو دونیاسیندا گرچکله شن اولوسچولوق قاورامی گئنیشله نه رک سؤمورو دوزه نینه قارشی ساواشدی. دئموکراسی و جمهوریت اوزه رینه تمللندیریلن اولوس-دؤولت لر، اولوسون گئنل ایداره سینده ایشله ین سییاسال و توپلومسال بیر یاپیلانمایا نده ن اولدو. بو آرادا اولوسچولوغون یارارلاندیغی ان اؤنملی فاکتورلاردان بیری ایسه دیل ایدی. اولوسچولوق واسیطه سی ایله دیل بیرئیلر آراسی بیر ایله تیشیم آراجیندان اؤته، بیر اولوسون وارلیغی کیمی تانیملاندی. نه قدرکی اولوسچولوق دیلدن یارارلاندی دیل ایسه ده اولوسچولوق سوره جینده اؤنملی یئره یییه لندی. ایستر پیسخولوژیک ایسترسه توپلومسال بیلیم لرین آراشدیرمالاری اولسون دیل اوزره آراشدیرمالار گئنیشلندیریله رک اینسانجیل یاشامین بو آیریلماز پارچاسیندان داهادا آرتیق بیلیمسه نیلمه یه چابا گؤسته ریلدی. بو چالیشمادا دیلین اولوسچولوق سئیرینده اؤنملی یئری اولوب بیر-بیرلرینه بوراخدیقلاری ائتگی لر سؤز قونوسو توتولاراق آراشدیریلمایا چابا گؤسته ریله جک.
اولوسچولوغون تاریخسل گلیشیمی
باتی دونیاسیندا باشلانان آیدینلانما دؤنمی سییاسال آلانادا ائتگی ده بولونموشدور. 17-ینجی یوز ایلدن باشلایاراق کلیسا و مونارشی یه قارشی دیره نج آیدینلار ساریندان باشلاناراق داهادا آرتیق کوتله سللشمه یه چابا گؤسترمیشدی.بو آیدینلانمانین سییاسال ائتگی سی اولوسچولوق قاورامیندا گیزلی ایدی. هاگئن ائسچولزه یه گؤره:
"اولوسال توپلولوق اوچون یئنی بیر تمل، یؤنتمک اوچون یئنی بیر زورونلولوق، کوتله لری فتح ائده جک و تام بیرئیسل چیخارلارلا ایدئولوژی لرین اوستونه چیخاراق، اولوسو دؤولتینه باغلایاجاق یئنی بیر فیکردی. بو رئفورمدان سونرا اولدوغو کیمی اروپایی بیر کئز داها پارچالانماقدان، دینی چاتیشمادان و ایچ ساواشدان قورتاران، توپلولوق دویغوسونو بسله ین و بؤیودن بیر فیکیر اولان؛ اولوس فیکری ایدی."(3)
اینگیلیس بیرینجی اؤلکه اولاراق اولوسچولوغو منیمسه دی. اینگیلیس توپلومو ساریندان منیمسه نین اولوسچولوق شاهلیق گوجونو چؤکدوره رک شاهلیغی یانلیز دئکور بیر وارلیغا بدل ائدیب اولوس گوجونو یوکسلتدی. بو دئکوریته اولموش شاهلیق آرتیق گون به گون آرتان اولوسچولوق دویغوسونا قارشی دورا بیلمیردی. اولوسچولوق دویغوسو سونوجوندا دونیادا ایلک کئز اولاراق 17-ینجی یوز ایلده دونیا اؤلکه لری اولوس-دؤولت وارلیغینا تانیق اولدولار. بو سوره جین ائتگی سینده "بیز بیلینجی" کوتله ایچی آرتیب "بیز" و "اونلار" آیریمینی عینیت تاپدی. اینگیلیس ده باشلانان بو سورج بیر چوخ آیدین دوشونورون ماراغین جلب ائده رک اروپانین دؤرد بیر یانینا یاییلماغا باشلادی. باشدا مونتئسکیو، روسو، هابز اولماق اوزره بیر چوخ آیدین دوشونور توپلومون نئجه یؤنه تیلمه سی حاقدا سؤزلر سؤیله مه یه باشلادیلار. بو یازیلارین اورتاق بیر نقطه سی وارسایدی سا اولوس هئموژئنلیگینه دایانان بیر یاپی نین یاراتیلما ایستک ایدی. اولوس هئموژئنلیگی ده آنجاق دؤولت آدلی بیر سییاسال ارگاندا گرچکلشه بیلیردی. او دؤنمین بوتون فلسفی یازیلاری توپلومون نئجه قورتولا بیله جه یی اوزه رینه تارتیشاراق شاهلیق دان سونرا نئجه توپلومون یؤنه تیلمه سی حاقدا ایره لی سورولوردو. سوندا یئنیجیل بیر اولقو اولاراق بیر چوخ دوشونور ساریندان اونایلانان یاپی اولوس-دؤولت یاپی سی ایدی. اینگیلیس دئوریمیندن سونرا اروپادا باشدا فرانسه اولماق اوزره بو یئنیجیل اولقو بوتون اؤلکه لری اؤز ائتگی سی آلتینا آلمیشدی. اؤزگورلوک، ائشیتلیلیک و دئموکراسی کیمی قاوراملار آرتیق اروپا و اروپا اؤته سی آمریکادا دوشونولمه یه باشلامیشدیر. سونوجو ایسه تاریخه ابدی اولاراق اؤز دامغاسینی ووران فرانسه دئوریمی اولوس-دؤولت قاورامینی بیرینجی اؤنه چیخاردان اولایلاردان اولموشدور.
هایئزین بلیرتدیگی کیمی:
"یئنی میللیتچیلیگین یولونو انگلیس آچدی، آمریکا دئوریمی اونون یئنی دونیاداکی انگلیس سؤمورگه چیلری آراسینداکی ظهورونو ایشارتلدی؛ فرانسه دئوریمی ایسه اونون یاری دینی بیر تعصبله اروپا بؤلگه سینه سوخدو."(4)
فرانسه دئوریمینه قدر اولوس قاورام ایله سؤزجویونه راستلاشیرساق دا بو گونکو آنلام داشیدیغی اولوس دییلدی. فرانسه دئوریمیندن اؤنجه اولوس سؤزجویو یانلیز آریستوکراسی اوچون قوللانیردی. آنجاق 1789 ایلینده ایلک اؤنجه اروپا سونرا بوتون دونیانین دوزه نی نی پوزاراق یئنی دن دوزنله مه یه یؤنلتن فرانسه دئوریمی اوز وئردی. فرانسه دئوریمی، اولوسلارین اؤز گله جک لرین تعیین ائتمک ده اؤزگور اولمالارین رئکلام ائتدی. بئله لیکله اولوسچولوغون اساس عنصرو اؤزگورلوک اولدو. بو دئوریم سونوجوندا بیر چوخ ائتنیک توپلولوق باغیمسیزلیق ساواشلاری وئره رک اؤز اولوسال حاقلارین قورومویا چالیشدیلار. آنجاق بونلارین بیر چوخو 20 و 21-ینجی یوز ایلده باغیمسیزلیقلارین الده ائده بیله رک ائمپئرییالیست دؤولتلرین سؤمورو دوزه نینه قارشی باش قالدیردیلار. فرانسه دئوریمی سونوجوندا آرتیق توپلومسال هئموژئنلیک اولوسون النیده ایدی. خالق هئموژئنلیگینه دایانان اولوس دوشونجه سی، اروپانین دؤرد بوجاغینا یاییلدیقدان سونرا آلماندا بیر باشقا دوشونجه ایله یعنی اورتاق بیر دیل و کولتورو پایلاشان بیر توپلولوق اولاراق اولوسو تانیملایان دوشونجه سی ایله بلیرتیلدی.
ناپئلونون ائمپئرییالیزمینه قارشی آلمان دؤولت آداملاری دا اولوسچولوق یاراغینا ساریلدیلاراق بیر چوخ آیدین دوشونورو اؤز آردلاریجا چکدیلر. آلمان تانیمی ایله اولدوقجا سییاسال بیر اولقو اولان اولوس قاورامی نین بورادا داها چوخ ائتنیک و کولتورل بیر اولقو اولاراق گؤرمکده ییک. سوآوی آیدینا گؤره:
"آلمانییادا دوغان کولتور میللیتچیلیگینین ایدئولوژیک تمللرینی هئردر حاضیرلامیشدیر. هئردر و ایزله ییجیلری فرقلی هر خالقین اورتاق خالق روحونو قوردوقلاری اؤلچوده سییاسال میللیتچیلیگه کئچه بیله جه یی فیکرینی یئرلشتیردیلر. بئله لیک له 19-ینجی یوز ایلین آلمان رومانتیزمی ایچینده هر خالقین اؤز اولوسال بیرلیگینی اولوشدورماسی گرکدیگی فیکری کئچرلیک قازانمیش اولدو. گئنه لیک له اورتاق اولان و بیر سؤیلم اولاراق بوتون اولوسچولارین منیمسه دیگی بو یاخلاشیمین اورتاق تانیمی اولوسو؛ تک تاریخ، تک دیل و تک کولتور اولاراق تانیملانماقدادیر."(5)
زامان ایره لی له دیکجه اولوسچولوق دویغوسو گئنیشله نه رک تام اروپالی بیرئی لر ایله دؤولتلری اولوسلاشمایا ساری اوغراتدی. بو اوزدن 19-ینجی و 20-ینجی عصرلر ان قانلی ساواشلارین تانیغی اولدو. بو ساواشلارین تک بیر آماجلاری وارسایدی سا اولوسال دؤولتلری قوروماق یادا قورماق ایدی. نده نسه اولوسلارین کؤکلرینی یانلیز ساواشلار اولوشدورماز آما چوخ زامان کاتالیزور گؤره وینی ایفاده ائدر. بو اوزدن دئمک اولارکی بیر چوخ اؤلکه اولوس – دؤولت یاپیسینی، یاپمیش اولدوقلاری ساواشلار سونوجوندا اولوشدورا بیلمیشدیر. بو ساواشلار سونوجوندا 1919-1920دک پاریس باریش کنگره سی اولوس ایلکه سی نی رسمیته تانییاراق اروپا یاسالارینا داخیل ائتدی. سونوندا اروپانین خریطه سی کؤکدن ده ییشیله رک یئنی دن چیزیلدی. دؤرد بؤیوک ایمپراطورلوق یعنی عثمانلی ایمپراطورلوغو، اتریش-مجاریستان ایمپراطورلوغو، آلمان ایمپراطورلوغو و روسیه ایمپراطورلوغو پارچالاندی و یئنی اولوسال دؤولتلر یاراندی. اولوسچولوق او گوندن اعتبارا بو گونوموزه دک چیشیتلی شکیللرده اؤز وارلیغی نی داوام ائتدیرمک ده دیر. آنجاق تئوریک آلت یاپیلاری اوست سطیرلرده یازدیقلاریمیزدان قایناقلاندیغی فیکرینده ییک. آیریجا بیر قایناقلاردان بئله قایناقلانان چئشیتلی اولوسچولوقلار چئشیتلی یؤنلره یؤنلمیشلردیر و دئمک اولارکی دونیا اؤلکه لری ساییدا اولوسچولوق سوره جلریله قارشیلاشا بیله ریک. یعنی هر اولوسلاشما سوره جی نین فرقلیلیگی کیمی هر اولوسچولوق حرکاتی دا اولدوقجا فرقی لیلیک گؤسترن بیر سوره جدیر.
اولوسچولوق قوراملاری
اولوسچولوق اوزره یاپیلان آراشدیرمالار آکادئمیک اولاراق سون زامانلارین اوره تیمی دیر. اسکی لرده اولوس سؤزجوکو ایله قارشیلاشسایدیقدا بیلیمسل قاوراملاری قاپسایان بویوتا زورلا راستلانیردیق. اولوسچولوق قوراملاری اولوس نه زامان اورتایا چیخیبدیر سوروسونون یانیتی سونوجوندا اوچ یئره بؤلونمکده دیر.
ایلکچی یاخلاشیم:
ایلکچی یاخلاشیما گؤره اولوسچولوق تاریخی اینسان اوغلونون تاریخی بویدا بیر کئچمیشه دایانیر. بو یاخلاشیم اولوسلارین اسکی چاغلاردان بری وار اولدوغونو ساوونور. اسکی لرده یوخ اولسایدی، یانلیز اولوسچولوق سؤزجوکو یوخ ایدی یوخسا اولوسچولوق بیر وارلیق کیمی دائما وار ایدی و اینسان طبیعتینه باغلی ذاتی بیر صفت کیمی تانیملانا بیلر.
مدرنیست یاخلاشیم:
مدرنیست یاخلاشیم ایلکچی یاخلاشیما قارشی بیر دوشونجه دیر. بو یاخلاشیما گؤره اولوسچولوق یانلیز صنایع دئوریمی و مدرنیسم سونراسی بیر وارلیق دیر. اسکی لرده اولوسچولوغون وارلیغیندان دانیشماق یانلیز بوش بوش سؤزلردیر. بو یاخلاشیما گؤره اولوسچولوغون تاریخینی 18-ینجی یوز ایله سونلاریندان باشلاتماق مومکون دور. بو گؤروشده اولوس و اولوسچولوق، کاپیتالیزم، صنایعلشمه، مرکزی دؤولتلرین قورولماسی، شهرلشمه، دئموکراسی و لائیک لشمه کیمی مدرن سوره جلردن باغیمسیز دوشونمک ممکن دییل. ذاتا اسکی چاغلاردا اولوسچولوغو اورتایا قویان توپلومسال، سییاسال و ائکونومیک شرطلر یوخ ایدی.
ائتنو سمبلیست یاخلاشیم:
ائتنو سمبلیست یاخلاشیم، یوخاری سطیرلرده آنلاتدیغیمیز یاخلاشیملارین بیر اورتا یولو اولاراق تانیملانا بیلر. بو یاخلاشیما گؤره بیر اینسان توپلولوغونون اولوس اولماق اوچون گره کن گره کلیلیک بیر سیرا سمبللرین یارایلماسی ایله بیرلیکده او اینسان توپلولوغونون اولوس اولما اینانجینا یییه لنمه سیدیر. بو گؤروشده، سمبللار، توپلولوق یاشامینی بوتونلشدیریجی گوجلر اولاراق اورتایا چیخماقدادیرلار. بو سمبللار دیل، تاریخ، وطن و ... عنصرلاری اولا بیلر.
اولوسلاشما سوره جی و دیل
هر اولوس اؤزگه گوجلرین مداخله لریندن مصون قالیب گلیشمک اوغروندا باغیمسیزلیغا قووشماق اوچون چئشتلی سییاست لر گلیشدیرمک زوروندادیر. بورادا ان یارارلی بیر یول وار ایسه ده اودا اولوسال بیرلیگی اولوشدورماقدیر. اولوسال بیرلیگی ساغلاماق چئشیتلی یوللاردان ممکن دور. اؤرنک اوچون ایرلندین اولوسال دیره نیشینده دین گوجو اولوسال بیلینج ایله سیخ ایلیشگی ده ایدی. آنجاق اگر اولوس تانیمیمیزی بیر دیل، بیرتاریخ، بیر کولتور و بیر دین باغلامیندا آچیقلامایا چالیشارساق یئر اوزونده بو اؤزه للیکلر صاحیب اولان اولوسو بولماق زور ایشدیر. بونلارین بیر یئرده وارلیغی دا اولوس اولماغی تضمین ائتمز. اولوسلاشمانین تمل شرطی اولوس اولما اینانجی دیر. اولوس اولما بیلینجی ده اؤیره نیلن بیر سوره جدیر. تاریخ گرچکلیگینین بو قوندا بیر درسی وارسا اودا دیلین اولوسلاشما سوره جینده اؤنمی دیر. هئچ بیر آراج دیل کیمی بیر اینسان توپلولوغونو اولوسلاشمایا دوغرو اوغراتماق دا یارارلی اولماییب دیر.هایئزه گؤره:
" میللیتین کولتوره ل تمللرینی اورتاق بیر دیل و اورتاق تاریخی گئله نکلر اولوشدورور. بونلار بیر ائیتیم سوره جی طرفیندن دویغوسال وطن سئورلیگین هدفی حالینا گتیریلدیگینده سونوج؛ میللیتچیلیک دیر."(6)
دیلین چاغداش دونیادا یانلیز بیر ایله تیشیم آراجیندان اؤته یه بیرئیلرین توپلومسال اولوشوموندا اؤزه ل اوینامی واردیر. آلبرت انیشتینین سؤیله دیگی اساسیندا:
"یاشانتیلاریمیزا، چابالاریمیزا باخارساق، هاردایسا بوتون داورانیشلاریمیزین، ایستک لریمیزین، باشقا اینسانلارین وارلیغی ایله باغلی اولدوغونو گؤروروک ... بیلگی لریمیزین و اینانجلاریمیزین بؤیوک بیر قیسمی، بیزه باشقالاری نین یاراتدیغی بیر دیل آراجیلیغییلا، یئنه باشقالاری طرفیندن وئریلمیشدیر. دیل اولماسایدی، عاغیل گوجوموز، گلیشدیریلمیش حیوانلاری قییاسلاندیغیندا چوخ دوشوک قالاردی."(7)
انیشتین کیمی بیر چوخ دشونور دیل ایله دوشونجه آراسینداکی باغلانتیدان یولا چیخاراق دیلین اؤنمینی وورغولاماقدادیر. آدلیم فیلسوف کنفوسیوس ایسه دیلین اؤنمی حاقدا بو سؤزلری ایفاده ائتمکده دیر:
" بیر اؤلکه نین یؤنه تیمینی اله آلسایدیم یاپاجاغیم ایلک ایش، هئچ قوشقوسوز دیلینی گؤزدن کئچرمک اولوردو. چونکو دیل قصورلو ایسه، سؤزجوکلر دوشونجه یی یاخشی ایفاده ائده مز، دوشونجه ایفاده ائدیلمزسه، گؤرولر و خیدمتلر گره کی کیمی یاپیلماز. گؤرو و خیدمتین گرکدیگی شکیلده یاپیلمادیغی یئرلرده عادت، قورال و کولتور پوزولور. عادت، قورال و کولتور بوزولورسا عدالت یانلیش یوللارا ساپار. عدالت یولدان چیخارسا، شاشقینلیق ایچینه دوشن خالق نه یاپاجاغینی، ایشین هارایا واراجاغینی بیلمز. ایشته بونلار اوچوندور کی هئچ بیر شی دیل قدر اؤنملی دییلدیر."(8)
دیل توپلومسال یاشام اوچون اؤنملی اولقودور. چاغداش دونیادا ایسه یوررداش اولماغین ان اؤنملی گؤسترگه سی دیر. هایدگرین دیل اینسانین ائوی دیر سؤزونده اولدوغو کیمی دیلی دوشونجه دن و یا اینساندان باغیمسیز دوشونمک یا دیلی توپلومدان آیری دوشونمک بؤیوک بیر یانلیشلیق دیر.
هر توپلومون اؤزونه اؤزگون بیر یاشام دوزه نی اولدوغوندان دیللرده توپلومون بو یاشام دوزه نینه اویغون بیر آنلاشما دوزه نینه صاحیب دیر. چوخلو دوشونورلر دیلی کولتورون تمل اورونو سایاراق هر شی دن اؤنجه کولتورو اولوشدوران و قورویان باشلیجا آراج اولدوغو دوشونجه سینده دیرلر. دوغرودان دا دیل اینسان و توپلوملارین ان اؤزه ل اؤزه للیگیدیر. آنا دیلین ائیتیمی چاغداش و دئموکرات اولوس – دؤولتلرده هئموژئنلیگین خالقا وئریلمه سی نین گؤسترگه سی دیر. دیل ایله ساغلانماق ایسته نیلن اولوسال بیرلیک، اولوسچولوق و اولوسلاشما آچیسیندان دا اؤنملی دیر. نده نسنه دیل کولتورون گله جک نسیللره آختاریلماسیندا قوللانیلان ان اؤنملی آراجدیر. اولوسلاشما سوره جینده اولوسال بیرلیگی ساغلایان دیل کیمی بیر اولقو یوخدور. اریک هابئزباوما گؤره:
"هر اولوس بیر دؤولت و بوتون اولوس اوچون تک بیر دؤولت اولمالی دیر. بو نوع دؤولت لر اوچون ده تک بیر دیل، یعنی سؤز قونوسو اولوسون دیلی حاکیمدیر."(9)
اؤزه للیکله آلمان اولوسچولوغو ائتگی سی اوزره اولوسلار اولوسلاشما سوره جینده دیل، کولتور و تاریخه اؤزه ل بیر یئر وئرمکده دیرلر. کولتورل اولوسچولوق آدی ایله تانیملانان بو یاخلاشیمین آدلیم دوشونورلریندن ایسه هئردر و فیخته یی آد آپارماق اولار. هئردره گؤره:
"اینسانی اینسان یاپان دیلدیر. دیلدن اؤنجه اینساندان سؤز ائتمک آنلامسیزدیر. چونکو دیل عینی زاماندا دوشونجه دیر. اینسان اولماق بیر دیلین و توپلولوغون اورونودور. یعنی هر دیل بیر بیریندن فرقلی دیر؛ اؤزونه اؤزگودور. بودا هر توپلولوغون اؤزونه عائد بیر دوشونجه طرزی اولدوغو آنلامینا گلمکده دیر. البته بو منطیق یانلیزجا دیل اوچون دییل هر بیری بیر نوع دیل اولاراق آلقیلانا بیله جک گئله نک و گؤرنکلر، قانون لار، تؤره نلر و ... اوچون ده کئچرلی دیر ... بیر توپلومو اؤیرنمک بیر دیلی اؤیرنم کیمی دیر. اورتاق بیر دیل قونوشان اینسانلار اولوسون ایلک آشاماسینی اولوشدورورلار."(10)
فیخته ایسه اولوسال روحون تمل اورونونو دیل سایاراق هر دیلی اؤزگه سؤزجوکلردن آرینماسی دوشونجه سینده دیر. فیخته یه گؤره:
"بیز دیللری عینی ائشیک تاثیرلره معروض بولونان و بیرلیکده یاشایان و بیر بیرلری ایله دواملی خبرلشمه یولو ایله دیللری نی گلشیدیرن اینسانلارا اولوس ایسمی نی وئریریک."(11)
اولوسلاشما سوره جینده دیلین اؤنمینی اورتایا قویان یانلیز آلمان اولوسچولوغو و آلمان رمانتیزمی دییل. سییاسال اولوسچولوق آدی ایله، فرانسه دئوریمی سونراسی اورتایا چیخان اولوسچولوقدادا دیلین اؤنملی رولو واردیر. فرانسه دئوریمی سونوجوندا یارانان یوردداشلیق قاورامی نین تملینده ایسه دیله باغلی لیق آیدینجا بولونور. هایئزه گؤره:
"بیر اولوس ائتگی سی نی، کاراکتئرینی، فردیتی نی، هر دفعه سینده اولماسادا، فیزیکی جغرافیادان و یا بیولوژیک سویدان دییل، کولتورل و تاریخی گوجلردن آلیر. دیلی، بونلارین ایلکی و ان اؤنده گلنی ساییرام."(12)
دیل اولوسلاشمانین ان تمل گره کلیگیدیر. بیر اولوس اولوسلاشما سوره جی ایله مدرنلشمه سوره جین ساغلاماق اوچون دیله اؤنم وئرمه لیدیر. اولوس و اولوسچولوغو یئنیجیل بیر اولقو اولاراق قبول ائدرسک سه دیل ایله اولوسال بیرلیگی ساغلاماق چابالارین بو سوره جین دوغال آردی اولاراق ده یرلندیره بیله ریک.
سونوج
اولوسلار اؤز مقدراتین اؤز اللریله تامین ائده بیلمکلری اوچون اولوسلاشمایی بیر ائوره کیمی آشمالیدیرلار. بو اولوسلاشما سوره جی ائتگی سینده اینسان توپلولوقلاری اورتاق بیر عنصرلره دایاناراق اولوسال بیرلیک لرین تامین ائتمک چاباسیندادیرلار. اولوسال بیرلیگی تامین ائتمک اوچون ان یارارلی عنصر ایسه دیلدیر. آدلیم دوشونورلر دیل ایله دوشونجه نین ایلگی سینه اشاره ائده رک دیلین اؤنمینی وورغولاماقدادیرلار. یئنیجیل دونیانین بیر سونوجو اولاراق اورتایا چیخان اولوسچولوق و اولوس-دؤولت قاوراملاری ایسه ده دیلی بیر تمل اورون اولاراق قاوراملاشدیریرلار. بو اولوسلاشما سوره جی نین آماجی بیر "بیز" و "آیری" سی یاراتماقدیر. بو آیریم یاراتماغین ان سوموت و آیدین گؤرونتوسو دیلده دیر. اولوس قاورامی ایکی بویوت یعنی آلمان و فرانسه تانیمینا بؤلونسه ده اورتاق بیر دیلین اولوسلاشما سوره جینده ائتگی سینی سؤیلمکده دیر. بو اوزدن دیللری دیریلتمک و قوروماق؛ اولوسلارین وارلیغین دیریلتمک و قوروماق آنلامیندادیر.
قایناقلار:
1. پتر واگنر، مدرنلیگین سوسیولوژیسی؛ اؤزگورلوک و جزالاندیرما، چئویرن: محمود کوچوک، سارمال یایین ائوی، ایستانبول 1996، ص11
2. آنتونی دی اسمیت، توپلومسال ده ییشمه آنلاییشی، چئویرن: پروفسور اولگئن اوسکای، گون دوغان یایین لاری، آنکارا 1996، ص89
3. هاگئن ایسچولزه، اروپادا اولوس و دؤولت، چئویرن: تیموچین بنیرئر، لیتراتور یایینجیلیق، ایستانبول، 2005ريال ص91
4. هاگئن ایسچولزه، اروپادا اولوس و دؤولت، چئویرن: تیموچین بنیرئر، لیتراتور یایینجیلیق، ایستانبول، 2005ريال ص68
5. سوآوی آیدین، مدرنلشمه و میللیتچیلیک، گون دوغان یایینلاری، آنکارا 1993، ص64-65
6. باسکین اوران، آز گلیشمیش اؤلکه میللیتچیلیگی، قارا آفریقا مدلی، بیلگی یایین ائوی، 3.باسیم، آنکارا 1997، ص22
7. چنگیز اؤزآکینجی، دیل و دین، پایئل یایین ائوی، 3باسیم، ایستانبول، 1998، ص111
8. چنگیز اؤزآکینجی، دیل و دین، پایئل یایین ائوی، 3باسیم، ایستانبول، 1998، ص111
9. ائریک هابزباوم، اولوسچولوق، بیریکیم یایینلار درگی سی، اوجاق، شوبات سایی سی، ایستانبول، 1992، ص110
10. اومود اؤزکریملی، میللیتچیلیک قوراملاری؛ ائلیشتیرل بیر باخیش، ایستانبول، ص34
11. اومود اؤزکریملی، میللیتچیلیک قوراملاری؛ ائلیشتیرل بیر باخیش، ایستانبول، ص35
12. کارلتون هایز، میللیتچیلیک بیر دین، چئویرن: مراد ایزکایا، ایز یایینجیلیق، ایستانبول، 1995، ص16
اتک یازی: بو یازی دا قایناق اولاراق قوللانیلان کیتابلار، دیجیتال کیتاب اولاراق بو اوچ اینتئرنتی سیته دن یئندیریله نیب:
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر