۱۹۱۸-جی
ایل مایین ۱-ده کئچیریله‌ن زاقافقازییا سئیمین‌ده موسلمان فراک‌سییالارینین
ترابزون‌دا کئچیریلمیش باریش کونفران‌سی حاقین‌دا دانیشان محمد حسن حاجینسکی انور
پاشا ایله صحبتینه توخونور: «آزربایجانا گئنیش شکیل‌ده کؤمک گؤسترمک اوچون تورکییه
جدی آددیملار آتیر. بو گونلرده انور پاشانین قارداشی نورو پاشا ۳۰۰ نفر تعلیمات‌چی ایله تبریزدن کئچه‌رک
گنجه‌یه گلمه‌لی‌دیر».
۱۹۱۸-جی ایلین مایین سونلارین‌دا ۳۰۰ نفر تلیمات‌چی ایله گنجه‌یه گلن نورو
پاشانین سفری حاق‌دا محمد امین رسول‌زاده یازیردی: «او زامان مودهیش بیر
آنارخییایا معروض، دیگر طرف‌دن ده، بولشئویک تجاووزو ایله تهدید اولونان گنجه نورو
پاشانی گؤی‌دن ائنمیش قورتاریجی بیر ملک کیمی قارشیلامیش‌دی».
عینی زاماندا
م. ا. رسول‌زاده ایستیقلالیتینی یئنی قازانمیش، آنجاق چتین دوروم‌دا اولان آزربایجانی
چتین دوروم‌دان خلاص ائد‌جک یئگانه قوه‌نین ده محض تورکییه اولدوغونو سؤیلییردی:
«او قارداش میللت گله‌جک، بیزی دوشمه‌ن علین‌دن قورتاراجاق».
۱۹۱۸-جی ایل مایین ۲۷-ده گورجوستانین آردین‌دان زاقافقازییا
سئیمین‌دن آیریلاراق موستقیللیینی اعلان ائد‌ن آزربایجان شرق‌ده ایلک
رئسپوبلیکانین اساسینی قویور. آزربایجان میللی شوراسینین ریاست هئیتی سئچیلیر و
میللی شورانین ایلک صدری م. ا. رسول‌زاده اولور.
میللی شورا
همین ایجلاس‌دا فتحعلی خان خویسکینین باش‌چی‌لیغی ایله آزربایجان خالق
جومهوریتینین ایلک موقتی حکومتینین ترکیبینی ده تصدیق ائدیر.
آزربایجانین
موستقیل‌لیگی سون درجه آغیر و مورککب بیر تاریخی دؤوره تصادف ائتمیش‌دی. بیرینجی
دونیا محاربه‌سی بیت‌سه ده بئینلخالق عالم‌ده گرگین‌لیک داوام ائدیردی.
۱۹۱۸-جی ایل ایونون ۴-ده یئنی موستقیل‌لیک قازانمیش آزربایجان،
قونشو گورجوستان و ائرمنیستانلا بیرلیک‌ده باتومی‌ده عثمانلی تورکییه‌سی ایله سوله
و دوستلوق حاقین‌دا موقاویله باغلادی. «باتومی» موقاویله‌سی ایله عثمانلی آزربایجانین
موستقیللیینی تانییان ایلک دؤولت اولدو. موقاویله‌نین ۴-جو بندین‌ده دئییلیردی: «احتیاج
اولدوغو تق‌دیرده، عثمانلی حکومتی قای‌دا-قانونو و اؤلکه‌نین تهلوکسیزلیینی تعمین
ائتمک اوچون آزربایجان جومهوریتینه سلاح‌لی قوه‌لرله یاردیم ائتمیی اؤهده‌سینه گؤتورور».
آزربایجان‌دا،
اساساً ایستئپان شاومیانین نظارتین‌ده اولان باکی‌دا وضعیت ایسه داها آغیر ایدی. ۱۹۱۸-جی ایل مارتین قیرغینین‌دان سونرا
شاومیان باکینی گزشته گئتمک نیتین‌ده دئییل‌دی. س. شاومیانین لئنینله موته‌مادی
مکتوبلاشماسی دا گؤستریر کی، باکی موباهی‌سه پرئدمئتی اولا بیلمزدی. روسلار نئفتله
زنگین باکینی ایتیرمیی عقللارینا بئله گتیرمیردیلر.
۱۹۱۸-جی ایل ایونون ۱۶-دا میللی شورا و حکومت تیفلیس‌دن گنجه‌یه
کؤچور. اؤلکه‌ده یارانمیش رئال وضعیتی نظره آلان آزربایجان میللی شوراسی ایونون ۱۷-ده گنجه‌ده موهوم قرار وئردی:
فعالیتینی موقتی اولاراق دایاندیریب، ایجرائدیجی و قانونوئریجی حاکمیتی موسسیسلر
مجلیسی چاغیریلانادک ف. خویسکینین صدرلیگی ایله یارادیلمیش ایکینجی موقتی حکومته
حواله ائتدی.
ف. خویسکی آزربایجان
حکومتی آدین‌دان عثمانلی تورکییه‌سین‌دن حربی یاردیم ایستمیش‌دی. پارلامئنتین
ایجلاسلارینین بیرین‌ده ف. خویسکی بو مسئله‌یه توخونور: «مای آیینین ۲۸-ده آزربایجان ایستیقلالیتینی اعلان
ائد‌رک، اؤز حکومتینی یارات‌دی‌سا دا، بو حکومت قانون و قای‌دا یاراتماق، اؤلکه‌نین
مدافعه ایشین‌ده آجیز ایدی. چونکی هئچ بیر حربی قوه‌میز و سلاحیمیز یوخ ایدی.
تورکییه ایله باغلادیغیمیز موقاویله‌یه اساساً، آزربایجان تورکییه‌دن بیر قدر
عسگری یاردیم آلا بیلردی. حکومت بو حاق‌دا تورکییه حکومتینه مراجعت ائتدی. اؤزونوز
بیلیرسینیز کی، تورکییه اؤز بورجونو یئرینه یئتیردی».
عثمانلی مدافعه
ناظری انور پاشانین امری ایله ۱۹۱۸-جی ایلین ایون آیین‌دا تورک قوشونلاری
نورو و خلیل پاشانین کومان‌دان‌لیغی آلتین‌دا آزربایجانا گؤندریلیر.
آزربایجان خالق
جومهوریتی تاریخین‌ده آدی قیرمیزی حرفله کئچه‌ن نورو پاشا ۱۸۸۹-جو ایلده ایستانبول‌دا حرب‌چی عائله‌سین‌ده
آنادان اولوب. ۱۹۰۶-جی ایلده قورو قوشونلاری حربی مکتبینه داخیل ولوب و ۱۹۰۹-جو ایلده همین مکتبی لئیتئنانت روتبه‌سی
ایله بیتیره‌رک ۳-جو اوردو کوماندانلیغیندا زابیت کیمی خیدمته باشلاییب، ۱۹۱۱-جی ایلده حربی اکادئمیانی بیتیردیک‌دن
سونرا، ۱۹۱۳-جو ایلده کاپیتان، ۱۹۱۶-جی ایلده مایور، ۱۹۱۸-جی ایلده پولکوونیک-لئیتئنانت روتبه‌لرینه
یوکسلیب.
نورو پاشا
بیرینجی دونیا موهاریبه‌سی زامانی لیویادا جبهه کوماندانی کیمی عثمانلی و ونون
موتتفیقلرینه قارشی ووروشان قوه‌لرله دؤیوشلره رهبرلیک ئدیب. جبهه‌ده گؤستردیی
قهرمانلیغا گؤره ۱۹۱۶-جی ایلده «التین لیاقت»، آلمانیانین «دمیر xاچ» اوردئنینه، هابئله اوستریا-ماجاریستان
ایمپئرییاسینین ۳-جو درجه‌لی فرقله‌نمه نیشانینا لاییق گؤرولوب.
تورکییه‌نین
ایکی قروپ‌دان عبارت ۵-جی قافقاز دیویزییاسی گومرو - دیلیجان – قازاخ ایستیقامتین‌ده حرکت
ائدیر، بیرینجی قروپ ایونون ۱۱-ده، ایکینجی‌سی قروپ ایسه ایونون ۱۲-ده قازاخا چاتیر. تورک اوردوسو بؤیوک
جوشقو ایله قارشی‌لانیر. سونرا کارپات جبهه‌سین‌دن ۱۵-جی چاناققالا دیویزییاسی گنجه‌یه
گلیر. نورو پاشانین کومان‌دان‌لیغی آلتین‌دا، آزربایجان کورپوسو ایله بیرلشه‌ن بو
حیسه‌لر قافقاز ایسلام اوردوسونو یارادیرلار. ۲۹ یاش‌لی گئنئرال نورو پاشا قافقاز
ایسلام اوردوسونا کومان‌دان تعیین اولونور. نورو پاشانین قوشونلاری ۱۹۱۸-جی ایل ایونون ۱۷-دن سئنتیابرین ۱۴-دک بیر-بیرینین اردینجا اوغورلو دؤیوش
عملیاتلاری کئچیریر. ایول آیینین اوللرین‌ده قافقاز ایسلام اوردوسو گؤیچای اطرافین‌دا،
اساساً، ائرمه‌نیلردن عبارت باکی سووئتینین حربی قوه‌لرینی مغلوب ائدیر و باکی
ایستیقامتین‌ده حرکت ائدیر. ۱۹۱۸-جی ایلین ایولون سونون‌دا میللی قوه‌لر
باکی اطرافینا چاتیر.
سوقوطا
اوغرایان س. شاومیانین حاکمیتینی باکی‌دا «سئنتروکاسپی» دیکتاتوراسی اوز ائدیر.
اینگیلیسلردن حربی یاردیم آلان اویون‌جاق دیکتاتورا قافقاز ایسلام اوردوسونون
هوجومو قارشی‌سین‌دا دوروش گتیره بیلمیر. شدت‌لی دؤیوشلردن سونرا، ۱۹۱۸-جی ایل سئنتیابرین ۱۵-ده – قوربان بایرامی گونو – آزربایجان-تورکییه
اوردو بیرلشمه‌لری باکینی آزاد ائدیر. ۱۵ سئنتیابردا باکی ایشغال‌دان آزاد
اولونور.
باکینین ازاد ولونماسی
ایله الاقدار انور پاشانین خلیل پاشا و نورو پاشایا گؤندردیی تبریک تئلئقرامیندا دئییلیردی:
»بؤیوک ایمپئراتورلوغون خزر کنارینداکی زنگین بیر قوناق یئری ولان باکی شهرینین
زبتی خبرینی بؤیوک بیر سئوینج و ممنونلوقلا قارشیلادیم. تورک و ایسلام تاریخی بو
خیدمتلری اونوتمایاجاقدیر. قازیلریمیزین گؤزون‌دن اؤپور، شهیدلریمیزه فاتیهه‌لر
ایتهاف ئدیره‌م».
آزربایجانین
آزادلیغی اوغرون‌دا ۱۰ مین‌دن آرتیق هربچینین ایشتیراک ائتدیی دؤیوشلرده مین نفره
یاخین اینسان شهید اولدو.
»ازربایجان» قزئتینین ۸ نویابر ۱۹۱۸-جی ایل تاریخ‌لی سایین‌دا تحصیل ناظری
نسیب بی یوسیفبی‌لی حربی مکتبین ایلک بوراخیلیشین‌دا نورو پاشانین آتاسی حاجی احمد
پاشایا خیتابه‌ن دئمیش‌دی: «زاتی-الیلری، سیزین شانلی وغوللارینیز انور پاشا و نورو پاشانین ادلاری نینکی تکجه ازربایجانین، ئینی زاماندا بوتون تورک xالقلارینین یادداشیندا همیشه‌لیک قالاجاقدیر».
آزربایجان
پارلامئنتینین باکینین ایشغال‌دان آزاد ائدیلمه‌سینین بیرینجی ایلدؤنومونه حصر
ائدیلمیش تنته‌نه‌لی ایجلاس‌دا چیخیش ائد‌ن پارلامئنتین صدری حسن بی آغایئو
دئییردی: «مؤهتره‌م اف‌ن‌دیلر! بو گون دوز بیر ایلدیر کی، آزربایجانین میللی مرکزی
حساب اولونان باکی دوشمه‌نلر علین‌دن، ظالملار علین‌دن خلاص اولموش‌دور. بیزیم گوج‌لو
ووجودوموزو آچماق و بده‌نیمیزی پارچالاماق ایسته‌یه‌ن و حقوقوموزو چئینه‌مک ایسته‌یه‌ن
دوشمه‌نلر کئچه‌ن ایل کوردمیر ایستان‌سییاسین‌دان باشلایاراق، ایگید تورکلر طرفین‌دن
قووولوب باکییا سوخولموشلار و سونرا دنیزه تؤکولموشلر. بئله‌لیکله، ان مقدس حساب
ائتدییمیز پایتاختیمیز باکینی آلیب بیزه وئرمیشلر. مایین ۲۸-ده ایستیقلالیمیز اعلان ائدیلمیش‌دیر.
سئنتیابرین ۱۵-ده ایسه حاق یئرینه وارمیش باکی گئری آلینمیش‌دیر. بوگونکو
بایرامین نه قدر شرف‌لی، نه قدر تاریخی اولدوغونو هر کس دوشونور و آنلاییر. بو
بایرام موناسیبتیله تورکلوک و ایسلام‌چی‌لیق یولون‌دا شهید دوشه‌ن تورک ایگیدلرینی
یاد ائتمک اوچون ریجا ائدیره‌م کی، جمله‌نیز قیام ائدسینیز».
لاکین تورکییه‌نین
بیرینجی دونیا محاربه‌سین‌ده مغلوبیتی نورو پاشانین باشلادیغی ایشی یاری‌دا
ساخلادی. ۱۹۱۸-جی ایل وکتیابرین ۳۰-دا ایمزالانمیش مودروس باریشیغیندان سونرا
عثمانلی قوه‌لری ازربایجانی ترک ئتمک مجبوریتین‌ده قالدی. ۱۹۱۸-جی ایل اوکتیابرین ۳۰-دا بؤیوک بریتانییا ایله تورکییه
آراسین‌دا باغلانمیش مودروس سازیشینه گؤره، تورک اوردولاری آزربایجانی ترک ائتمه‌یه
مجبور اولدو. گئنئرال تومسون باش‌دا اولماقلا موتتفیق اوردولاری باکییا گل‌دی.
نورو پاشا ۱۹۲۰-جی ایل اپرئل چئوریلیشین‌دن سونرا دا
بیر قروپ تورک زابیتی ایله داغیستاندان کئچرک گیزلی شکیل‌ده شوشایا گلمیش، بولشئویکلره
قارشی دؤیوشلر اپارمیش، اران قاراباغ و زاقاتالا بؤلگه‌لرین‌ده xالقی بولشئویکلره قارشی اوسیانا قالدیرمیش‌دی.
سونرا بیر ازربایجان سوواری الایی و بیر باتارئیا ایله تورکییه‌یه دؤنه‌ن نورو
پاشا ارزوروما گله‌رک ناخچیوان دسته‌سینه قوشولموش و ازادلیق موجادیله‌سین‌ده
ایشتیراک ئتمیش‌دی. ۱۹۲۳-جو ایلده تقااوده چیخان نورو پاشا ایستانبول اترافیندا
دمیرتؤکمه فابریکی اچمیش‌دی. ایکینجی دونیا موهاریبه‌سی ایللرین‌ده بو فابریک حربی
سیفاریشله قومبارا، مینااتان و سایر سیلاهلار ایستئهسال ئدیردی.
۱۹۴۹-جو ایل مارتین ۲-ده نورو پاشا سلاح فابریکین‌ده باش vئرمیش پارتلاییش نتیجه‌سین‌ده حلاک ولور.
گوج‌لو پارتلاییش نتیجه‌سین‌ده نورو پاشانین جسدینی تاپماق مومکون اولمور. حادثه
یئرین‌ده اولان خلیل کوت پاشا ایسه معجزه نتیجه‌سین‌ده ساغ قالیر. مطبوعات
پارتلاییشین تخریبات اولدوغونو یازسا دا، حکومت مسئله‌یه هئچ بیر آیدین‌لیق
گتیرمیر.
قهره‌مان تورک
سرکرده‌سی، باکی فاتحی نورو پاشا آزربایجان دوردوقجا هر زامان قلبلرده یاشایاجاق...
Kulis
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر