یاشاماق حاقین‌دان سونرا
اینسانین ان بؤیوک حاقی آنا دیلین‌ده دانیشماق و تحصیل آلماق حاقی‌دیر. بو حاقین تاپدانیلماسی
بوتون حاللاردا یولوئریلمزدیر. محض بونو نظره آلاراق ۱۹۹۹-جو ایلین نویابرین‌دا یونسکو-نون باش کونفران‌سین‌دا ۲۱ فئورال
بئینلخالق آنا دیلی گونو کیمی اعلان ائدیلیب و ۲۰۰۰-جی ایلین فئورال آیین‌دان اعتباراً
هر ایل دیل‌چی‌لیک، مده‌نی موختلیف‌لیک و چوخدیل‌لی‌لیگی تبلیغ ائتمک اوچون قئید ائدیلیر.
ایران یاشایان آذربایجان‌لیلار میللی آزلیق دئییل، خالق ایستاتوسون‌دادیر.
اونلارین دا آنا دیلین‌ده تحصیل آلماق حاقی وار. هر ایل سئنتیابرین ۲۳-ده ایران‌دا یئنی درس ایلی باشلاییر.
اما اون مینلرله آذربایجان‌لی اوشاقلار آنا دیلین‌ده تحصیل آلا بیلمک‌دن ده مهروم‌دورلار.گونئی‌لی
سویداشلاریمیز اوزون ایللر تئهران حاکمیتین‌دن بو حقوقو تعمین ائتمه‌سی اوچون طلبلر
ایر‌لی سورور و اعتراض آکسییالاری کئچیررلر.
لاکین هله ده اونلارین حقوقلاری تعمین
اولونماییب.
ایران بو اؤلکه‌ده یاشایان بوتون میللتلره اؤز آنا دیلین‌ده تحصیل
حقوق وئرمه‌مکله اؤز کونستیتوسییاسینین عکسینه گئدیر
قئید ائدک کی، یونئسکو باش کونفران‌سینین ۱۹۹۹-جو ایلده کئچیردیی ۳۰-جو سئس‌سییاسین‌دا تؤوسییه اولونوب
کی، اؤلکه‌لرین رس‌می دیلیله یاناشی اؤلکه داخیلین‌ده یاشایان دیگر میللتلتین دیللری
ده رسمیت‌ده تانینمالی، بوتون ساحه‌لرده ایستیفاده اولونمالی و اونون اینکیشافینا شرایط
یارادیلمالی‌دیر. آنجاق ایران‌دا اؤز تاریخی تورپاقلارین‌دا یاشایان و سایلاری اؤکه
اهالی‌سینین یاری‌دان چوخونو تشکیل ائد‌ن آذربایجان تورکلرینین بیر دنه ده اولسون مکتبی
یوخ‌دور. ۹۰ ایله
یاخین‌دیر کی، ایران‌دا قئیری-فارس میللتلری ان ایبتی‌دای حقوقلارین‌دان، او جمله‌دن
آنا دیلین‌ده تحصیل آلماق، مطبوعات واسطه‌لرین‌دن یارارلانماق، دیل و مدنیتینین اینکیشاف
ائتدیرمک اوچون هان‌سی‌سا مده‌نی تدبیرلرینی کئچیرمک‌دن مهروم ائدیلیب. ایران کونستیتوسییاسینین
۱۵-جی مادده‌سی بو اؤلکه‌ده یاشایان
بوتون میللتلره اؤز آنا دیلین‌ده تحصیل حقوقو تانیییر. اما سایی ۳۵ میلیونا
چاتدیغی بیل‌دیریله‌ن آذربایجان‌لیلارین اؤز دیلین‌ده مکتبی یوخ‌دور. آذربایجان تورکجه‌سی
اؤز فونئتیک آهنگینه و قرامماتیکاسینا گؤره، دونیانین ان تکمیل دیللرین‌دن بیری اولدوغو
حال‌دا، اوشاقلاریمیز اؤز آنا دیلین‌ده یوخ، یابانجی فارس دیلین‌ده مجبوری شکیل‌ده
تحصیل آلیر.
آبش دؤولت دئپارتامئنتی دونیا اؤلکه‌لرین‌ده اینسان حاقلارینین
دورومو ایله باغلی یایدیغی ایللیک هئساباتین ایرانا عایید ۵۵ صحیفه‌لیک
بؤلومون اؤن‌م‌لی بیر حیسه‌سینی اؤلکه‌ده یاشایان قئیری-فارس خالقلارا حصر ائد‌رک،
آذربایجان تورکلری، هابئله کوردلر، عربلر و بلوجلارا قارشی سیاسی، اجتماعی و اقتصادی
آیری-سئچکی‌لیک تطبیق ائدیلدیینی و اونلارین اؤز دیللرین‌ده تحصیل آلماق حقوقون‌دان
مهروم اولدوغونو قئید ائدیب.
سندده آذربایجان تورکلرینین اومومی وضعیتی قئید ائدیلیر. «ایران
دؤولتی آنا دیلین‌ده تحصیل آلماغی قاداغا ائتمک، آذربایجان‌لی فعاللار و تشکیلات‌چیلاری
باسقیلارا معروض قویماق، جوغرافی آدلاری دییش‌دیرمک و دیل و کولتور حقوقلارینی مدافعه
ائد‌نلری حبسه آتماقلا، آذربایجان‌لیلارا قارشی آیری-سئچکی‌لیک سیاستی یورودور،»-دئیه
هئسابات‌دا گؤستریلیر.
آذربایجان‌لی مهبوسلارین حقوقلارینین مدافعه‌سی آسسوسیاسییاسینین
سؤزچوسو واهید قاراباغلی دئییر کی، ایران‌دا آذربایجان‌لی فعاللارین بیرینجی طلبی
آنا دیلی‌دیر: «ائله محض بو طلبلرینه گؤره اینسانلار حبس اولونور، ایشغه‌نجه‌لره معروض
قالیرلار. بو جور فعاللارین دقیق سایینی بئله دئمک مومکون دئییل. اما آرالارین‌دا حتی
موللالار دا وار، باشقا سؤزله، آنا دیلینی طلب ائد‌ن دیندارلار دا وار».
و.قاراباغلی بیلدیریر کی، حاکمیتین سرت داورانیشینا باخمایاراق،
فعاللار اؤز توتدوقلاری یول‌دان گئری چکیلمک فیکرین‌ده دئییللر: «حاکمیت ائتنیک قروپلارین
آنا دیلین‌ده تحصیل آلمالاری ایله باغلی هئچ بیر آددیم آتمیر، عکسینه حتی کؤنول‌لو
اولاراق اؤز دیلینی اؤیرنیب-اؤیره‌دنلره ده تضییقلر وار. اما آذربایجان‌لی فعاللارین
موباریزه‌سی آچیق-آیدین گؤستریر کی، حاکمیت ایستدیی هدفه چاتماییب».
او دئییر کی، تضییق و ایشگه‌نجه‌لره باخمایاراق، ایران‌دا آنا
دیلین‌دن ایستیفاده ائد‌ن ائتنیک قروپلارین فعال‌لیغی ایلده‌ن-ایله آرتیر. گیزلی یوللا
دا اولسا بو دیل تدریس اولونور، اینسانلار گیزلی یوللا کیتابلار پایلاییرلار. اما ایندی
فعاللاری حبسلرله یاناشی بیر مسئله ده جدی ناراحات ائتمه‌یه باشلاییب: «سون واختلار
اؤز حقوقلارینی طلب ائد‌نلرین، اجتماعی فعال‌لیق گؤستره‌نلرین شوبهه‌لی اؤلوملری مسئله‌سی
اورتایا چیخیب. آنا دیلی طلب ائد‌نلر آراسین‌دا مو‌ممالی اؤل‌نلر وار. بیلمک اولمور
کی، بو اؤلوملرده ایران خصوصی خیدمت اورقانلارینین علی وار، یا یوخ».
ایران‌دان اولان حقوق مدافعه‌چیلرینه گلینجه ایسه، و.قاراباغلی
دئییر کی، آنا دیلی مسئله‌سین‌ده اونلار دا
سوسماغا اوستونلوک وئریرلر: «ایران‌دا آزادلیق، دئموکراتییا، اینسان حاقلارینی مدافعه
ائد‌ن ایران‌لیلار دا آنا دیلی مسئله‌سینه گلن‌ده سوسورلار و بونو ایرانین پارچالانماماسی
اوچون ائتدیکلرینی دئییرلر. اما بیزه گؤره میللتلرین مدنیتلرینین، دیللرینین اؤلمه‌سین‌دن‌سه،
بؤلونوب آیری یاشاماسی داها یاخشی‌دیر».
«ان
چوخ ایران‌داکی آذربایجان‌لیلارین دیل حقوقو تاپدانیلیر»
میللی علملر آکادئ‌مییاسینین
نسی‌می آدینا دیل‌چی‌لیک اینستیتوتونون دیرئکتور موعاوینی، پروفئسسور مسعود ماهمودوو
بیزیمله سؤهمتین‌ده بیلدیردی کی، ایران‌دا آذربایجان دیلین‌دن داها چوخ میشت‌ده ایستیفاده
اولونور. «علمی تئرمنولوگییا یوخ‌دورسا، آرتیق دیل اولور دانیشیق دیلی. هئچ اولماسا
اؤزل بیر مکتب یوخ‌دور کی، اورادا تدریس آذربایجان دیلن‌ده آپاریل‌سین. ائرمه‌نی دیلین‌ده
اورتا مکتب وار، اما بیزیم دیل‌ده یوخ‌دور. حتی دیگر اؤلکه‌لرده آذربایجان‌لی اوشاقلاری
اوچون بازار گونو مکتبلری آچیلیر. ایران‌دا بونا دا ایجازه وئریلمیر. دوزدور، جنیبی
آذربایجان‌لیلار بونونلا باغلی موباریزه آپاریرلار. اما گؤردویوموز کیمی بونون قارشی‌سی
نئجه آلینیر».
اونون سؤزلرینه گؤره دیلین اینکیشاف
ائتمه‌سی اوچون حؤکمه‌ن مکتبلرده تدریس اولونمالی‌دیر. «درس‌لیکلر یازیلمالی، قزئتلر
نشر اولونمالی‌دیر. اگر ایران‌دا آذربایجان‌لیلار اوچون بو ایمکان اولسای‌دی ایستر-ایستمز
تئرمینولوگییا اینکیشاف ائدردی. دیل اینکیشاف ائتمیر، بونون اوچون هئچ بیر لازی‌می
شرایط یارادیلمر. تکجه «وارلیق» قزئتی چیخیر، اما بو کیفایت ائتمیر».
درئکتور موعاوینین فیکرینجه ایرن‌دا رس‌می و بدیعی سوییه‌ده آذربایجان
دیلی ایستیفاده اولونمادغین‌دان دیلین قرامماتیکاسی دییشمز قال‌سا دا، اساساً لئکسیک
ترکیبی دریشیب.
دیلین آسسی‌می‌لییاسییا تهلوکه‌سی اولدوغونو دئیه‌ن م.محموداو بو ایستیقامت‌ده تدققیات ایشلرینین
آپاریلیدیغینی دا وورغولادی: «هموته‌نلریمیز بیزیم ایضاح‌لی لوغتلردن، قرامماتیکا کیتابلارین‌دان
ایستفاده ائدیرلر. اونلار گلیب بورادان کیتابلار آپاریرلار. بیزیم اونلارا موداخیله‌میز
موموکون دئییل. ایران حاکمیتی چوخ دا هوسله بوراخمیر اورا بیزیم عالیملری. بیز یالنیز
قزئتلردن، آگئنت‌لیکلردن بو سپکی‌دن ماتئریاللار الده ائدیریک. جنوبی آذربایجانی‌لیلارین
دیلینین آسسیم‌لییاسییا پروبلئ‌می ایله باغلی آمئا-نین دیل‌چی‌لیک اینستیتوتو طرفین‌دن
ایش آپاریلیر. بو ایستیقامت‌ده دیسسئرتاسییالار یازیلیب. شیوه‌لرینی نه قدر باجارمیشیک
اؤیره‌نیریک. اونلار اؤزلری ده بو ایستیقامت‌ده فعالیت گؤزترملیدیرلر. دیل آزادلیغینین
وئریلمه‌سینی حکومت‌دن طلب ائتملیدیرلر».
ان چوخ ایران‌داکی آذربایجان‌لیلارین دیل حقوقونون تاپدانیلدیغینی
دئیه‌ن همسؤهبتیمیز سیولیزاسییالی اؤلکه‌لرین هئچ بیرین‌ده بئله هاقسیزلیغین اولمادیغینی
قئید ائتدی.
آذربایجان میللی دیرنیش تشکیلاتینین سؤزجوسو، پولیتولوق داوود
تورانا گؤره ایسه، ایران رس‌میلرینین فارس دیلینین میللی بیرلیک یاراتدیغینی دوشونورلر:
«باشقا دیللرین تحصیلینه ایزین وئردیکلرین‌ده بو بیرلیین پوزولاجاغینی زنن ائدیرلیر.
کئچمیش رئفورم‌چو دؤولت باش‌چی‌سی خاته‌می آچیق شکیل‌ده دئدی کی، فارس دیلی ایران‌لیلارین
بیرلیک روحونو یارادیر. کئچمیش مئسجلیس
باش‌چی‌سی و پرئزیدئنت‌لییه نامیزد اولان حداد عادیل ایسه کئچه‌نلرده تبریزده بو حاق‌دا
سوال وئریلدیی زامان آچیق شکیل‌ده دئدی کی، آذربایجان‌لیلارین اؤز آنا دیلین‌ده تحصیلی
اؤلکه‌نین بؤلونمه‌سینه سبب اولار». ایران چوخئتنیک‌لی بیر اؤلکه اولدوغونو دئیه‌ن
د.توران ین فیکرینجه، اگر بیر ائتیکه آنا دیلین‌ده تحصیل حاقی وئریل‌سه، باشقا ائتنیکلر
ده او حاقی ایسته‌یه‌جکلر: «ایران اؤلکه‌نین پارچالانماسی قورخوسو ایله یاشاییر. چونکو
فارس اولمایان میللتلرین ایران‌دان آیریلما کیمی مئییللری ده واردیر».
قئید ائدک کی، ایزمیر-آذربایجان کولتور مرکزینین صدری جئمال مئهمئتهانوغ‌لو
طرفین‌دن «ایران‌دا یاشایان ۳۵
میلیون آذربایجان تورکونه آذربایجانجا تحصیل حاقی وئریلمه‌لی‌دیر»
آدلی ایمضا کامپانییاسینا ایستارت وئریلیب. کامپانییادا بئله مراجعت اولونور:»۷۵ میلیون
اهالی‌سی اولان ایران ایسلام رئسپوبلیکاسین‌دا ۳۵ میلیون‌دان
چوخ آذربایجان تورکو یاشاماق‌دادیر. ایران‌دا فارسلارین آذربایجان تورکلرین‌دن داها
آز اولماسینا رغمه‌ن، ایران فارس دؤولتی‌دیر. رس‌می دیل فارسجادیر. ایران‌دا آذربایجان
تورکلرین‌دن باشقا، کوردلر، عربلر، بلوجلار و ائرمه‌نیلر کیمی بعضی کیچیک آزسای‌لی
ائتنیک قروپلار دا یاشاییر.
سایی ۱۰۰
مین جیوارین‌دا اولان ائرمه‌نیلر آنا دیلین‌ده تحصیل حاقلاری اولام‌سینا
رغمه‌ن، دیگر میللتلرین آنا دیلین‌ده تحصیل حاقی یوخ‌دور.هر اینسانین، هر میللتین ان
تمل اینسان حاقلارین‌دان بیرینجی‌سی آنا دیلین‌ده تحصیل آلما حاقی‌دیر بو حاق، اینسان حاقلاری بیاننامه‌سین‌ده ده اؤز
عکسینی تاپیب. ایران‌دا یاشایان ۳۵
میلیون‌دان چوخ، آذربایجان تورکلری ایسه آنا دیللری اولان تورکجه
تحصیل حاقین‌دان مهروم یاشاماقدادیرلار. اوشاقلاریمیز، مکتبلرده مجبور اولاراق، فارسجا
تحصیل آلماق‌دا، آنا دیللرینی اونوتماق‌دا و میللت اولاراق یوخولما تهلوکه‌سی یاشاماق‌دادیر.
آنا دیلین‌ده تحصیل حاقینین، ایران‌دا یاشایان آذربایجان تورکلرینه ده وئریلمه‌سینی
طلب ائدیریک».
ج.محمد اوغلو ایله همسؤهبت اولارکه‌ن بیلدیردی کی، بیر میللتین،
دیلی آزاد دئییل‌سه، بئینی ده آزاد دئییل: «اینسانلار آنا دیللرین‌ده، یازیب اوخویا
بیلیر، دوشونه بیل‌سه‌لر، او زامان فیکیرلری ده آزاد اولار. بیر میللت کی، باشقا بیر
میللتین دیلین‌ده اوخوماق، یازماق، دوشونمک مجبوریتین‌ده قالمیشلارسا، او میللتین فیکیرینین،
دوشونجه سیستئمینین آزاد اولمادیغینی فیکیرلشیرم.
ایران‌دا فارس شؤوینیست دؤولتی، ۱۰۰ ایله یاخین‌دیر،
تطبیق ائتدیی آسسی‌می‌لییاسییا سیاستی سایاسین‌ده، میللتیمیزی یوخ ائتمه‌یه چالیشمیش‌دیر.
بیر میللتی آسسی‌می‌لییاسییا ائتمک اوچون، اونون دیلینی یوخ ائتمک لازیم‌دیر. ایران
دا بونو ائدیر.ایران‌دا یاشایان آذربایجان تورکلری، یوخ اولماماق، اوچون، وار اولما
- یوخ اولما دؤیوشو وئررلر. بو دؤیوشون، ان اهمیت‌لی جبهه‌سی، "آنا دیل‌ده تحصیل
حاقی" جبهه‌سی‌دیر. ایران‌دا «آنا دیلین‌ده تحصیل» حاقی ایسته‌مک، جنوب آذربایجان
تورکلرینین آزادلیغینی ایسته‌مک‌دیر».
بو گون جنوبی آزربایجن‌دا یوزلرجه، آیدین و اینسان حاقلاری مدافعه‌چی‌سی
آنا دیلین‌ده تحصیل ایستدیکلری اوچون حبسلرده، ایشگه‌نجه ائولرین‌ده و تعقیب آلتین‌دا
یاشاماق‌دادیر. بیر چوخ آیدین تضییقلر اوزون‌دن اؤلکه‌نی ترک ائتمک مجبوریتین‌ده قالیب.
ایران‌دا اهالینین چوخ‌لوغونو تشکیل ائد‌ن آذربایجان‌لیلارا آنا دیلین‌ده تحصیل حاقی
وئریلمه‌سی واجیب‌دیر. بوتون بو قاداغا و تضییقلره باхمایاراق،
گونئی آذربایجان تورکلرینین میللی شعورو اویانماق‌دادیر،خآلقین بؤیوک اکثریتی اؤز حقوقونو،
«دین» پرده‌سی آلتین‌دا قورولان اویونلاری درک ائدیر و چیخیش یوللاری آراییر.
فواد حسین‌زاده
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر