اؤن سؤز
تورکچولوک دوشونجه سی نین کؤکلرین آرادیغیمیز زامان 18-ینجی یوز ایلین سونلاریندان بری تورک دونیاسیندا اوز وئرن اولایلارا راستلاشیریق. آنجاق بو گون تورکییه جمهورییتینده تورکچولوک آدی ایله چابا گؤسترن بیر سیرا بیرئی لر ایله هؤرگوتلرین وار اولماسینا تانیغیق. گرچک دن کلاسیک تورکچولویه باخدیغیمیزدا بو گونکو تورکچولوک سؤیلمی ایله نه قدر یاخینلیق حیس ائده بیله رک؟ بو گون، تورکچولوک آدین داشییان اولکوجولر کلاسیک تورکچولرین نه قدر آردلارین توتان بیرئیلردیلر؟ کلاسیک تورکچولوک دئدیگیمیزده 19-ینجی یوز ایلین سونلاری ایله 20-ینجی یوز ایلین ایلک لرینده مئیدانا گلن قاسپیرالی، آغااوغلو، آقچورا، گؤک آلپ، رسولزاده و علی بی حسین زاده کیمی اینسانلار سؤز قونوسودور.
بو گون، تورکچولوک نه قدر بو اینسانلارین یاراتدیقلاری سییاسی سنت ایله دوشونجه ایلکه لرین نظرده آلاراق آددیملاییر؟ یازارین فیکریجه بو گونکو تورکچولوک او قدر بو بؤیوک دوشونورلرین دوشونجه لریندن چاشیب دیرکی تورکچولوک آدی آدلاندیردیغیمیز بئله یانلیش اولور.
بو گونکو تورکچولوک سنتچیلیغه قاییدان بیر دوشونجه اولاراق کلاسیک تورکچولوک مدرنیزمین دوغو دونیاسیندا خلف اؤولادی ساییلا بیلر.اؤرنک اوچون ایسلاما باخیشدا کلاسیک تورکچولوک آیدین سوییه ده دوشونه رک بیر ایسلامی پروتئستانتیزمین گره کلیگینده ایدی. او حالدا کی بو گونکو تورکچولوک چوخ زامانلار داها چوخ رادیکال ایسلامچیلیغا سؤیکه نیر. کلاسیک تورکچولوک دوغو دونیاسی نین باتی گلیشمه لری ایله اوز به اوز اولدوغونون دوغال سونوجو اولاراق بو گونکو تورکچولوک باتی دونیاسی ده یرلرینه قارشی دوشونجه یه چئوریله رک مدرنیزم ایلکه لریندن ایراق گزمه یه چالیشیر. اؤرنک اوچون ایسماعیل بی قاسپیرالی نین قادینا باخیشی ایله اولکوجولرین قادین حاقدا دوشونجه لرین قیاس ائدین. 19-نجو یوز ایلین ایکینجی یاریسیندا اسماعیل قاسپیرالی باتی لی لاری قادین حاقلارین آیاقلادیقلاری اوچون قیناییر حالبوکی اولکوجولر قادینی یانلیز ائشی فرمانیندا اولان مؤوجود کیمی تصور ائدیرلر. بو یازیدا الیمیزدن گلدیگی قدر کلاسیک تورکچولوک ایله بو گونکو تورکچولوک آدینا چابا گؤسترن سؤیلملرین آیریملیغین آنلاتماغا چالیشاجاییق.
اولوسچولوق و کلاسیک تورکچولوک
مدرنیت بیر سوره جین اورونو اولان کلاسیک تورکچولوک ان باشدا فرانسه دئوریمی ائتگی سینده گئنلله شن اولوس، اولوس-دؤولت و اولوسال کیملیک آنلاییش لارینا اوستونلوک وئرمک ده ایدی.بو سوره جین یارارلاندیغی آراجلار بئله باتی دونیاسی میللیتچیلیگینده گلیشن قاوراملار ائتگی سینده ایدی. اؤرنک اوچون ارنست گلنرین سؤیله دیگی اساسیندا هئچ بیر آراج ژورنال کیمی یئنی دؤولت لرین سینیرلارین چیزمک ده رول اویناماییب دیر.(1) کلاسیک تورکچولویه باخدیغیمیزدا حسن بی زردابی ایله باشلانان تورک قزئته چیلیک ایله کلاسیک تورکچولوک ائش زامانلی یورومه یه دوام ائدیرلر.کلاسیک تورکچولوک تورک دونیاسیندا بیرینجی کئز اولاراق گرچکلشدیرن مدرنلشدیرمه حرکتلری قاپساماقدادیر. بو سؤیلم او زامان یئنی قورولان اولوس-دؤولتین ائتگی سینده بسله نه رک یاپیلان باتیلیلاشدیریجی رئفورملارین تملینه ائتنیک کیملیگی اؤن پلانا گتیرمیشدیر.آنتونی دی اسمیته گؤره میللیت تاریخی بیر توپراغی، اورتاق کولتورو، اورتاق یاشامی پایلاشان اینسان توپلولوغودور. کلاسیک تورکچولوک ده میللیت ایدئولوژی لردن اوستون توتولاراق تمل یاپی داشی ییر. بندیکت اندرسون ایسه، میللیت خیالی بیر جماعت اولاراق قاورامساللاشدیرماقدادیر. یعنی اولوس یارانیر. اولوس تاریخ ایله دیله سؤیکه نه رک مدرنیسمین آراجلاریندان فایدالانیب مدرن اولوسو یارادیر. یعنی معنوی عنصر آیری عنصرلارا اوستولویو واردیر. علی بی حسین زاده تورک قزئته سی نین 56-ینجی نؤمره سینده نشر ائتدیگی "مکتوب-مخصوص" یازیسیندا بئله دئییر:
"بیر میللت اوچون هر شی دن اؤنجه آرزو ائدیله جک شی قوتدیر. بیر میللتین قوت قازانماسی عینی جینسلی عنصرلری آراسیندا معنوی باغین آرتماسینا باغلی دیر. خصوصا قارشیلیقلی سئوگی نین آرتماسینا چالیشمالیدیر ... مثلا بیر-بیریمیزی تانیماق، سئومک، مدنی لشمک یولوندا بیر-بیریمیزه یاردیم ائتمک مسئله سی دیر. ایرانین حؤکمدارلارینا وارینجایا قدر مکتب شاگیردلرینه شعرلرینی ازبرلتمک فقط میرعلیشیر نوایی دن ایکی سطیر اولسون دوز اوخویا بیلمه مک ... ایشته اونوتولاجاق حاللار ... !"(2)
میللتین کولتوره ل بیر توپلولوق اولاراق ساوونماسیندا 18-یوز ایل سونلاریندا آلمانییادا یاشایان هردر و فیخته کیمی ایکی دوشونورون اؤنملی قاتقیسی اولموشدور. هردره گؤره دیل بیر میللتی بیرلشدیرن ان اؤنملی اوروندور. فیخته ایسه "آلمان اولوسونا سسله نیشلر" آدلی اثرینده میللتی دیل اوزه رینه بیر اولان اینسانلار اولاراق تانیملامیشدیر.(3) دیل ایله مدرنیزمه کلاسیک تورکچولوین باخیشین آنلاتماق اوچون یوسوف آقچورانین "تورکچولویون تاریخی" کیتابیندا ایسماعیل بی قاسپیرالی حاقدا سؤیله دیکلری یارارلی فاکتور اولا بیلر؛ یوسوف آقچورا ایسماعیل بی قاسپیرالی حاقدا بئله دئییر:
" ایسماعیل بی قاسپیرالی نین میللت خدمتینه باشلار-باشلاماز اورتایا آتدیغی باتیلیلاشماق سونرا اعلان ائتدیگی ایسلامی چاغداش بیر شکیلده آنلاتماق شعارلاری ایله حیاتین سونلارینا دوغرو ایفاده سینه ایمکان تاپدیغی دیلده، فیکیرده، ایشده بیرلیک پرینسیپی بوتون تورکچولوک حرکاتی نین دیل، ادبیات، سوسیولوقییا حتی سییاست ساحه لرینه ایندییه قدر ایره لی سوردویو اساسلارین هامیسی نین بیرلشدیرمکده و اؤزونده آچیقلایاجاق، قوتلندیره جک و تطبیق ائده جک دیر."(4)
کلاسیک تورکچولوک میللت قاورامینا دایانان و میللتی اولوشدوران اورتاق دیل، اورتاق تاریخ و اورتاق کولتوره صاحیب چیخان بیر دوشونجه بیچیمی دیر. بیر سؤزله بئله کلاسیک تورکچولوک مدرن دؤنمین بیر اورونودور. مدرنیست یاخلاشیم میللتچیلیگین 1789 فرانسه دئوریمی و اینگیلیس ده 1838 ده یاشانان صنایع دئوریمینین بیر اورونو اولاراق یوروملار. کلاسیک تورکچولوک ده بو سوره جین دوغو دونیاسیندا ایره لی له مک اوچون ان دوغال تپگی دیر.
قادین مسئله سی و کلاسیک تورکچولوک
کلاسیک تورکچولوک ایله بو گونکو سؤیلمین ان گؤزه چارپان آیریملاریندان بیری بو ایکی سؤیلمین قادینا باخیشی دیر. دئدیگیمیز کیمی کلاسیک تورکچولوک مدرن بیر باخیشی اولاراق قادین ایله کیشی یه برابر باخیشلا باخاراق تاریخ سوره جینده ایسلام آدیندان سو استفاده ائدیب قادینین یئرین یئنمه سینه سبب اولان دین موللالاری قیناییردی. تورکچولویون تاریخی کیتابیندا کلاسیک تورکچولوک نماینده لری اولان احمد آغا اوغلو و ایسماعیل بی قاسپیرالی حاقدا اوخویوروق کی :
" قاسپیرالی نین ایدئییالاریندان بیریسی ده تورک قادینینا حریت و کیشی لرله برابرلیک تامین ائتمک گره کلی یی دیر. بو ایدئییاسینا اصرارلار و دواملا گرچکلشدیرمک ایسته ییر. اونون گؤزونده میللتین آنالاری، میللتین بیرینجی تحصیل وئرنلری قادینلاردیر؛ قادینلار حایاتی آنلامایاجاق اولورسا اوشاقلارینی حیات قابیلیتلی اولاراق یئتیشدیره بیلمزلر. میللتین یاریسی قادینلاردیر؛ اونلار حیات و فعالیت دن اوزاق قالیرلارسا میللتین حیات و فعالیتی ده یاریمچیق قالیر. قادین مسئله سینه دائر اسماعیل بیین گؤزل بیر اثری واردیر؛ قادینلار اؤلکه سی"(5)
احمد بی آغا اوغلونون قیزی تورکییه نین بیرینجی وکیل قادینی اولاراق قادینلار حاقدا بئله دوشونور:
" احمد بی تورکجه قزئتی چیلیگه باشلامادان اؤنجه ایسلاما گؤره و ایسلامدا قادین آدلی روسجا بیر کیتابجا یازیب نشر ائتدیرمیشدیر. بو کیتابچادا باسیلمیش تورکجه دیالوق کیمی ایسلامین گؤروشلرینده ایره لی چی اولدوغونو داها سونرا عالیملرین و شیخ لرین منفعت جیکلری اوزوندن قادینین ایسلامدا گئریلدیگینه و چؤکدویونو ادعا ائتمکده دیر."
یا همان کیتابین دیگر قیسمینده اوخویوروق کی:
" ایسلام قوم لری نین قورتولوش و ایره لی له مه سی نی تامین ائتمک اوچون آغا اوغلونون فیکرینجه خصوصا ایکی اؤنملی مسئله نین حللی لازیمدیر؛ قادین مسئله سی و الیفبا مسئله سی. دوشونجه و گؤروشلرینی چوخ دیققته لایق گؤردویوم بو کیتابچانین سون صحیفه لرینی عینی ایله ترجمه ائدیرم: مسلمانلارین قورتاریلماسی، اونلارین معنوی، مادی حتی سیاسی یوکسه لیشلری یانلیز ایکی مسئله نین حللینه باغلی دیر؛ قادین مسئله سی و الیفبا مسئله سی"(6)
کلاسیک تورکچولویون سییاسال آلانا باخیشی
کلاسیک تورکچولویون اورتایا چیخدیغی زامان اولوسال کیملیکدن اوستون توتولان دینسل کیملیگین فرانسه دئوریمی ائتگی سینده گوجو ضعیف له میش اولوسال کیملیگین گوجو آرتمیشدیر. آنجاق کلاسیک تورکچولوک سییاسال بیر اولوشومدان چوخ کولتورل بیلینجلنمه یی آماج توتوب درگی و درنکلر واسیطه سی ایله دیل، تاریخ، ادبیات و آنتروپولوژی کیمی آلانلاردا اوزمانلاشمایی و توپلومو بیلینجلندیرمه یی آماج توتموشدور. بو خصوصدا "تورک درنه یی" نین قورولوش آماجیندا اوخویوروق کی:
"جمعیتین آماجی، تورک دئیه آنیلان بوتون تورک قوم لری نین ماضی و حالداکی اثرلرینی، ایشلرینی، دوروملارینی و محیطی نین اؤیرنمه یه و اؤیرتمه یه چالیشماق یعنی تورک لرین اسکی اثرلرینی، تاریخی نی، دیللرینی، عوام و خواص ادبیاتینی، ائتنوگرافییا و ائتنولوژیسینی، سوسیال دوروملارینی و موجود مدنیت لرینی، تورک مملکت لری نین اسکی و یئنی جغرافیاسینی آراشدیریب اورتایا چیخاراراق بوتون دونیایا یاییب تانیتماق و دیلیمیزین آچیق، ساده، گؤزل، علمی دیلی اولا بیله جک شکیلده گئنیش و مدنیته ال وئریشلی بیر درجه یه گلمه سینه چالیشماق."(7)
کلاسیک تورکچولوک باتیلیلاشماجی یؤنلری اؤن پلاندا اولان بیر اولوسچولوق دور. بونونلا یاناشی کلاسیک تورکچولوک اؤندرلری نین باخیش لاری اولوسچولوغا مدرنیت – سئکولاریست بیر باخیش ایدی و تورک دیللی اؤلکه لر آراسیندا سییاسال بیر بیرلیک آرامادان اؤنجه کولتورل بیرلیگی آماج توتموشدولار.
حسین نیهال آتسیز و فاشیست تورکچولوک
بو گون تورکچولوک دوشونورلریندن بیری تانینان حسین نیهال آتسیز کمالیست تورکچولویه قارشی چیخان ایلک بیرئی لردن دیر. حسین نیهال آتسیزین یازیلارین اوخودوغوموز زامان کلاسیک تورکچولوک ایله ائشیت نقطه لر تاپماق چوخ زور اولور. یوخاریدا آنلاتدیغیمیز اساسیندا کلاسیک تورکچولوک کولتورل، مدرن و باتی دوشنجه سینه سؤیکه نه رک گلیشن بیر قاورام ایدی؛ حالبوکی نیهال آتسیز دوشونجه سینده فاشیست اولوسچولوغون تملینده سوسیال داروینیست ده یرلری بولونور. سوسیال داروینیزمه گؤره حیات بیر مجادله آلانیدیر . بو مجادله ده ساده جه قوتلی اولانلار قازاناجاق لار. نیهال آتسیز تورکچو کیمدیر؟ سوروسون بئله یانیتلاییر: "تورکچو، تورک سویونون اوستونلوغونه اینانمیش اولان کیمسه دیر."(8) بو اوزدن دئمک اولار کی نیهال آتسیز دوشونجه سی سویو اولوشدوران عنصرلره (قان، روح و ...) اؤنم وئرمکده دیر. تورک سویچولوغون اؤنده گلن بو ایسمی ظنیجه تاریخین و تکامولون بیر تک عامیلی سویدور. بو بیولوژیک سویچولوق، داروینیست عنصرلاری ایچه ریسینده باریندیران رادیکال ائتنیک اولوسچولوغودور. بو اولوسچولوق میلیتاریزمه یئترینجه اؤنم وئریب ایکینجی دونیا ساواشی اولوسچولوغو اولاراق دا آدلاندیریلا بیله جک اولان بیولوژیک اولوسچولوق، آلمان و ایتالیا داکی تک پارتی فاشیست اولوسچولوقلاردان ائتگی لنمیشدیر. حسین نیهال آتسیزین تورکچو کیمیدیر مقاله سینده بئله اوخویوروق کی:
"تورکچولوک بیر فیکیر اولدوغو قدر ده اینانج دیر. اینانج اولدوغو اوچون ده تارتیشماسیز، تنقیدسیز قبول اولونور، اونون تارتیشیلاجاق و تنقید اولوناجاق طرفی تملی، اساسی دییل آیرینتیلاری دیر."(9)
تورک – ایسلام سنتئزی
بو گونکو تورکچولوک آخیملاری نین آیریلماز تمللریندن بیری تورک – ایسلام سنتئزی و ایسلامچیلیغا وار اولان رادیکال سؤیکنمه سی دیر. بو سنتئزین اؤنده گلن ایسیملری عثمان یوکسل ایله ایبراهیم قفس اوغلودور. عثمان یوکسل تورکچولویو "تانری داغی قدر تورک، ماهیرا داغی قدر مسلمانیق" جمله سی ایله آنلاتیر. عثمان یوکسلین ان چوخ ائتگی لندیگی بیرئی محمد عاکیف ارسوی دور. عثمان یوکسل محمد عاکیف ارسوی حاقدا بونلاری ایفاده ائدیر:
"اونون قدر هئچ کیمسه، جمعیتیمیزین، میللتیمیزین دردلرینی اله آلمامیش، ایشله مه میش، گؤرمه میش، گؤسترمه میش."(10)
تورک – ایسلام ایش بیرلیگینی اؤنه چیخاران و تورک – ایسلام سنتئزی نی اوتایا گتیرن دیگر ایسم لردن بیری ایبراهیم قفس اوغلودور. قفس اوغلو تورک میللیتچیلیگینی باشقالارینا ضرر وئرمه ین بیر دوشونجه بیچیمی و حرکت طرزی اولدوغونو دین و سوی اوزه ریندن آچیقلار.(11)
اولکوجولوک
بو گونکو تورکچولویون هؤرگوتلنمه بیچیمینه گلمه سینده میللیتچی حرکت پارتی سی نین قورولماسی نین بؤیوک رولو واردیر. بو پارتی نین کؤکلرین آرادیغیمیز زامان عثمان بؤیوک باشین میللت پارتی سی ایله آلپ ارسلان تورکشین تورانچیلیق دوشونجه لرینه راستلاشیریق. بو پارتی بو گونکو تورکچولوک آخیملاری نین (فاشیست، تورک – ایسلام سنتئزی، کمالیست) ایچینده باریندیران بیر پارتی دیر. ایلک اؤنجه ایسلاما کلاسیک تورکچولوک کیمی سئکولار بیر باخیشی اولدوغونا رغما سونرالار بو پارتی تورک – ایسلام سنتئزی نی قبول ائتمیش و بو اوزدن پارتی ایچی آتسیزچیلار ایله آلپ ارسلان تورکشچیلر آراسیندا یول آیریمی اوز وئرمیشدی. سؤنر یالچینا گؤره: "آتسیز و تورکشین آیریلدیغی نقطه، تورکش و اکیبی نین سوسیولوژیک باغلامدا دینین اؤنه مینی قاوراملاری و بو نده نله ایسلام موتیولری اؤن پلانا چیخارتماق ایسته مه لری اولموشدور."(12)
سونوج
یوخاری سطیرلرده آنلاتدیغیمیز کیمی کلاسیک تورکچولوک مدنی بیر قاورام اولاراق سییاسال آلاندان چوخ کولتوره ل آلانا ده یر وئرمیشدیر. آنجاق سونرالار اؤزه للیک له نیهال آتسیزدان سونرا فاشیزم ائتگی سینده تورکچولوک میلیتاریزمه یاخین بیر سؤیلمه چئوریلیر. نئجه کی 27 ماییس 1960 عسگری مداخله نین اؤنده گلن آدلاریندان بیری اولان آلپ ارسلان تورکش بو حرکتی پارتی لر اوستو و میللی بیرلیگی ساغلایاجاق بیر رئفورم حرکتی اولاراق یوروملامیشدیر.(13) بو پارتی نین دیگر اژه للیکلریندن بیریده تورک – ایسلام سنتئزی ائتگی سینده باتی ده یرلرینه قارشی دورماسی دیر. کاپیتالیزم آدینا الشدیرن بو باتی ده یرلری نین میللیتچی حرکت پارتی سی نین بوتون اولوس لار آراسی اولایلار حاققیندا سؤیلدیکلریدن آنلاماق اولار.
قایناق لار:
(1) ارنست گلنر، اولوسلار و اولوسچولوق، چئویرن: بوشرا ارسانلی و گونئی گؤکسو اؤز دوغان، ایستانبول، یایین 2008
(2) تورک قزئته سی، 56-ینجی نؤمره-24 نویابر 1904
(3) مدرنلشمه و میللیتچیلیک، سوآوی آدین، بیرینجی باسیم، آنکارا، گوندوغان یایینلاری 1993
(4) آقچورا یوسوف، تورکچولویون تاریخی، ایسماعیل بی قاسپیرالی بؤلومو
(5) آقچورا یوسوف، تورکچولویون تاریخی، قاسپیرالی بؤلومو
(6) آقچورا یوسوف، تورکچولویون تاریخی، احمد آغااوغلو بؤلومو
(7) آقچورا یوسوف، تورکچولویون تاریخی، تورک درنه یی بؤلومو
(8) www.nihal-atsiz.com
www.nihal-atsiz.com(9)
(10 عثمان یوکسل، www.turan.org
www.ocak.org(11)
12) سؤنر یالچین، م.ح.پ نین 40 ایلدیر بیتمه ین دردی، اینتئرنت
(13) آلپ ارسلان تورکش، www.ocak.org
تورکچولوک دوشونجه سی نین کؤکلرین آرادیغیمیز زامان 18-ینجی یوز ایلین سونلاریندان بری تورک دونیاسیندا اوز وئرن اولایلارا راستلاشیریق. آنجاق بو گون تورکییه جمهورییتینده تورکچولوک آدی ایله چابا گؤسترن بیر سیرا بیرئی لر ایله هؤرگوتلرین وار اولماسینا تانیغیق. گرچک دن کلاسیک تورکچولویه باخدیغیمیزدا بو گونکو تورکچولوک سؤیلمی ایله نه قدر یاخینلیق حیس ائده بیله رک؟ بو گون، تورکچولوک آدین داشییان اولکوجولر کلاسیک تورکچولرین نه قدر آردلارین توتان بیرئیلردیلر؟ کلاسیک تورکچولوک دئدیگیمیزده 19-ینجی یوز ایلین سونلاری ایله 20-ینجی یوز ایلین ایلک لرینده مئیدانا گلن قاسپیرالی، آغااوغلو، آقچورا، گؤک آلپ، رسولزاده و علی بی حسین زاده کیمی اینسانلار سؤز قونوسودور.
بو گون، تورکچولوک نه قدر بو اینسانلارین یاراتدیقلاری سییاسی سنت ایله دوشونجه ایلکه لرین نظرده آلاراق آددیملاییر؟ یازارین فیکریجه بو گونکو تورکچولوک او قدر بو بؤیوک دوشونورلرین دوشونجه لریندن چاشیب دیرکی تورکچولوک آدی آدلاندیردیغیمیز بئله یانلیش اولور.
بو گونکو تورکچولوک سنتچیلیغه قاییدان بیر دوشونجه اولاراق کلاسیک تورکچولوک مدرنیزمین دوغو دونیاسیندا خلف اؤولادی ساییلا بیلر.اؤرنک اوچون ایسلاما باخیشدا کلاسیک تورکچولوک آیدین سوییه ده دوشونه رک بیر ایسلامی پروتئستانتیزمین گره کلیگینده ایدی. او حالدا کی بو گونکو تورکچولوک چوخ زامانلار داها چوخ رادیکال ایسلامچیلیغا سؤیکه نیر. کلاسیک تورکچولوک دوغو دونیاسی نین باتی گلیشمه لری ایله اوز به اوز اولدوغونون دوغال سونوجو اولاراق بو گونکو تورکچولوک باتی دونیاسی ده یرلرینه قارشی دوشونجه یه چئوریله رک مدرنیزم ایلکه لریندن ایراق گزمه یه چالیشیر. اؤرنک اوچون ایسماعیل بی قاسپیرالی نین قادینا باخیشی ایله اولکوجولرین قادین حاقدا دوشونجه لرین قیاس ائدین. 19-نجو یوز ایلین ایکینجی یاریسیندا اسماعیل قاسپیرالی باتی لی لاری قادین حاقلارین آیاقلادیقلاری اوچون قیناییر حالبوکی اولکوجولر قادینی یانلیز ائشی فرمانیندا اولان مؤوجود کیمی تصور ائدیرلر. بو یازیدا الیمیزدن گلدیگی قدر کلاسیک تورکچولوک ایله بو گونکو تورکچولوک آدینا چابا گؤسترن سؤیلملرین آیریملیغین آنلاتماغا چالیشاجاییق.
اولوسچولوق و کلاسیک تورکچولوک
مدرنیت بیر سوره جین اورونو اولان کلاسیک تورکچولوک ان باشدا فرانسه دئوریمی ائتگی سینده گئنلله شن اولوس، اولوس-دؤولت و اولوسال کیملیک آنلاییش لارینا اوستونلوک وئرمک ده ایدی.بو سوره جین یارارلاندیغی آراجلار بئله باتی دونیاسی میللیتچیلیگینده گلیشن قاوراملار ائتگی سینده ایدی. اؤرنک اوچون ارنست گلنرین سؤیله دیگی اساسیندا هئچ بیر آراج ژورنال کیمی یئنی دؤولت لرین سینیرلارین چیزمک ده رول اویناماییب دیر.(1) کلاسیک تورکچولویه باخدیغیمیزدا حسن بی زردابی ایله باشلانان تورک قزئته چیلیک ایله کلاسیک تورکچولوک ائش زامانلی یورومه یه دوام ائدیرلر.کلاسیک تورکچولوک تورک دونیاسیندا بیرینجی کئز اولاراق گرچکلشدیرن مدرنلشدیرمه حرکتلری قاپساماقدادیر. بو سؤیلم او زامان یئنی قورولان اولوس-دؤولتین ائتگی سینده بسله نه رک یاپیلان باتیلیلاشدیریجی رئفورملارین تملینه ائتنیک کیملیگی اؤن پلانا گتیرمیشدیر.آنتونی دی اسمیته گؤره میللیت تاریخی بیر توپراغی، اورتاق کولتورو، اورتاق یاشامی پایلاشان اینسان توپلولوغودور. کلاسیک تورکچولوک ده میللیت ایدئولوژی لردن اوستون توتولاراق تمل یاپی داشی ییر. بندیکت اندرسون ایسه، میللیت خیالی بیر جماعت اولاراق قاورامساللاشدیرماقدادیر. یعنی اولوس یارانیر. اولوس تاریخ ایله دیله سؤیکه نه رک مدرنیسمین آراجلاریندان فایدالانیب مدرن اولوسو یارادیر. یعنی معنوی عنصر آیری عنصرلارا اوستولویو واردیر. علی بی حسین زاده تورک قزئته سی نین 56-ینجی نؤمره سینده نشر ائتدیگی "مکتوب-مخصوص" یازیسیندا بئله دئییر:
"بیر میللت اوچون هر شی دن اؤنجه آرزو ائدیله جک شی قوتدیر. بیر میللتین قوت قازانماسی عینی جینسلی عنصرلری آراسیندا معنوی باغین آرتماسینا باغلی دیر. خصوصا قارشیلیقلی سئوگی نین آرتماسینا چالیشمالیدیر ... مثلا بیر-بیریمیزی تانیماق، سئومک، مدنی لشمک یولوندا بیر-بیریمیزه یاردیم ائتمک مسئله سی دیر. ایرانین حؤکمدارلارینا وارینجایا قدر مکتب شاگیردلرینه شعرلرینی ازبرلتمک فقط میرعلیشیر نوایی دن ایکی سطیر اولسون دوز اوخویا بیلمه مک ... ایشته اونوتولاجاق حاللار ... !"(2)
میللتین کولتوره ل بیر توپلولوق اولاراق ساوونماسیندا 18-یوز ایل سونلاریندا آلمانییادا یاشایان هردر و فیخته کیمی ایکی دوشونورون اؤنملی قاتقیسی اولموشدور. هردره گؤره دیل بیر میللتی بیرلشدیرن ان اؤنملی اوروندور. فیخته ایسه "آلمان اولوسونا سسله نیشلر" آدلی اثرینده میللتی دیل اوزه رینه بیر اولان اینسانلار اولاراق تانیملامیشدیر.(3) دیل ایله مدرنیزمه کلاسیک تورکچولوین باخیشین آنلاتماق اوچون یوسوف آقچورانین "تورکچولویون تاریخی" کیتابیندا ایسماعیل بی قاسپیرالی حاقدا سؤیله دیکلری یارارلی فاکتور اولا بیلر؛ یوسوف آقچورا ایسماعیل بی قاسپیرالی حاقدا بئله دئییر:
" ایسماعیل بی قاسپیرالی نین میللت خدمتینه باشلار-باشلاماز اورتایا آتدیغی باتیلیلاشماق سونرا اعلان ائتدیگی ایسلامی چاغداش بیر شکیلده آنلاتماق شعارلاری ایله حیاتین سونلارینا دوغرو ایفاده سینه ایمکان تاپدیغی دیلده، فیکیرده، ایشده بیرلیک پرینسیپی بوتون تورکچولوک حرکاتی نین دیل، ادبیات، سوسیولوقییا حتی سییاست ساحه لرینه ایندییه قدر ایره لی سوردویو اساسلارین هامیسی نین بیرلشدیرمکده و اؤزونده آچیقلایاجاق، قوتلندیره جک و تطبیق ائده جک دیر."(4)
کلاسیک تورکچولوک میللت قاورامینا دایانان و میللتی اولوشدوران اورتاق دیل، اورتاق تاریخ و اورتاق کولتوره صاحیب چیخان بیر دوشونجه بیچیمی دیر. بیر سؤزله بئله کلاسیک تورکچولوک مدرن دؤنمین بیر اورونودور. مدرنیست یاخلاشیم میللتچیلیگین 1789 فرانسه دئوریمی و اینگیلیس ده 1838 ده یاشانان صنایع دئوریمینین بیر اورونو اولاراق یوروملار. کلاسیک تورکچولوک ده بو سوره جین دوغو دونیاسیندا ایره لی له مک اوچون ان دوغال تپگی دیر.
قادین مسئله سی و کلاسیک تورکچولوک
کلاسیک تورکچولوک ایله بو گونکو سؤیلمین ان گؤزه چارپان آیریملاریندان بیری بو ایکی سؤیلمین قادینا باخیشی دیر. دئدیگیمیز کیمی کلاسیک تورکچولوک مدرن بیر باخیشی اولاراق قادین ایله کیشی یه برابر باخیشلا باخاراق تاریخ سوره جینده ایسلام آدیندان سو استفاده ائدیب قادینین یئرین یئنمه سینه سبب اولان دین موللالاری قیناییردی. تورکچولویون تاریخی کیتابیندا کلاسیک تورکچولوک نماینده لری اولان احمد آغا اوغلو و ایسماعیل بی قاسپیرالی حاقدا اوخویوروق کی :
" قاسپیرالی نین ایدئییالاریندان بیریسی ده تورک قادینینا حریت و کیشی لرله برابرلیک تامین ائتمک گره کلی یی دیر. بو ایدئییاسینا اصرارلار و دواملا گرچکلشدیرمک ایسته ییر. اونون گؤزونده میللتین آنالاری، میللتین بیرینجی تحصیل وئرنلری قادینلاردیر؛ قادینلار حایاتی آنلامایاجاق اولورسا اوشاقلارینی حیات قابیلیتلی اولاراق یئتیشدیره بیلمزلر. میللتین یاریسی قادینلاردیر؛ اونلار حیات و فعالیت دن اوزاق قالیرلارسا میللتین حیات و فعالیتی ده یاریمچیق قالیر. قادین مسئله سینه دائر اسماعیل بیین گؤزل بیر اثری واردیر؛ قادینلار اؤلکه سی"(5)
احمد بی آغا اوغلونون قیزی تورکییه نین بیرینجی وکیل قادینی اولاراق قادینلار حاقدا بئله دوشونور:
" احمد بی تورکجه قزئتی چیلیگه باشلامادان اؤنجه ایسلاما گؤره و ایسلامدا قادین آدلی روسجا بیر کیتابجا یازیب نشر ائتدیرمیشدیر. بو کیتابچادا باسیلمیش تورکجه دیالوق کیمی ایسلامین گؤروشلرینده ایره لی چی اولدوغونو داها سونرا عالیملرین و شیخ لرین منفعت جیکلری اوزوندن قادینین ایسلامدا گئریلدیگینه و چؤکدویونو ادعا ائتمکده دیر."
یا همان کیتابین دیگر قیسمینده اوخویوروق کی:
" ایسلام قوم لری نین قورتولوش و ایره لی له مه سی نی تامین ائتمک اوچون آغا اوغلونون فیکرینجه خصوصا ایکی اؤنملی مسئله نین حللی لازیمدیر؛ قادین مسئله سی و الیفبا مسئله سی. دوشونجه و گؤروشلرینی چوخ دیققته لایق گؤردویوم بو کیتابچانین سون صحیفه لرینی عینی ایله ترجمه ائدیرم: مسلمانلارین قورتاریلماسی، اونلارین معنوی، مادی حتی سیاسی یوکسه لیشلری یانلیز ایکی مسئله نین حللینه باغلی دیر؛ قادین مسئله سی و الیفبا مسئله سی"(6)
کلاسیک تورکچولویون سییاسال آلانا باخیشی
کلاسیک تورکچولویون اورتایا چیخدیغی زامان اولوسال کیملیکدن اوستون توتولان دینسل کیملیگین فرانسه دئوریمی ائتگی سینده گوجو ضعیف له میش اولوسال کیملیگین گوجو آرتمیشدیر. آنجاق کلاسیک تورکچولوک سییاسال بیر اولوشومدان چوخ کولتورل بیلینجلنمه یی آماج توتوب درگی و درنکلر واسیطه سی ایله دیل، تاریخ، ادبیات و آنتروپولوژی کیمی آلانلاردا اوزمانلاشمایی و توپلومو بیلینجلندیرمه یی آماج توتموشدور. بو خصوصدا "تورک درنه یی" نین قورولوش آماجیندا اوخویوروق کی:
"جمعیتین آماجی، تورک دئیه آنیلان بوتون تورک قوم لری نین ماضی و حالداکی اثرلرینی، ایشلرینی، دوروملارینی و محیطی نین اؤیرنمه یه و اؤیرتمه یه چالیشماق یعنی تورک لرین اسکی اثرلرینی، تاریخی نی، دیللرینی، عوام و خواص ادبیاتینی، ائتنوگرافییا و ائتنولوژیسینی، سوسیال دوروملارینی و موجود مدنیت لرینی، تورک مملکت لری نین اسکی و یئنی جغرافیاسینی آراشدیریب اورتایا چیخاراراق بوتون دونیایا یاییب تانیتماق و دیلیمیزین آچیق، ساده، گؤزل، علمی دیلی اولا بیله جک شکیلده گئنیش و مدنیته ال وئریشلی بیر درجه یه گلمه سینه چالیشماق."(7)
کلاسیک تورکچولوک باتیلیلاشماجی یؤنلری اؤن پلاندا اولان بیر اولوسچولوق دور. بونونلا یاناشی کلاسیک تورکچولوک اؤندرلری نین باخیش لاری اولوسچولوغا مدرنیت – سئکولاریست بیر باخیش ایدی و تورک دیللی اؤلکه لر آراسیندا سییاسال بیر بیرلیک آرامادان اؤنجه کولتورل بیرلیگی آماج توتموشدولار.
حسین نیهال آتسیز و فاشیست تورکچولوک
بو گون تورکچولوک دوشونورلریندن بیری تانینان حسین نیهال آتسیز کمالیست تورکچولویه قارشی چیخان ایلک بیرئی لردن دیر. حسین نیهال آتسیزین یازیلارین اوخودوغوموز زامان کلاسیک تورکچولوک ایله ائشیت نقطه لر تاپماق چوخ زور اولور. یوخاریدا آنلاتدیغیمیز اساسیندا کلاسیک تورکچولوک کولتورل، مدرن و باتی دوشنجه سینه سؤیکه نه رک گلیشن بیر قاورام ایدی؛ حالبوکی نیهال آتسیز دوشونجه سینده فاشیست اولوسچولوغون تملینده سوسیال داروینیست ده یرلری بولونور. سوسیال داروینیزمه گؤره حیات بیر مجادله آلانیدیر . بو مجادله ده ساده جه قوتلی اولانلار قازاناجاق لار. نیهال آتسیز تورکچو کیمدیر؟ سوروسون بئله یانیتلاییر: "تورکچو، تورک سویونون اوستونلوغونه اینانمیش اولان کیمسه دیر."(8) بو اوزدن دئمک اولار کی نیهال آتسیز دوشونجه سی سویو اولوشدوران عنصرلره (قان، روح و ...) اؤنم وئرمکده دیر. تورک سویچولوغون اؤنده گلن بو ایسمی ظنیجه تاریخین و تکامولون بیر تک عامیلی سویدور. بو بیولوژیک سویچولوق، داروینیست عنصرلاری ایچه ریسینده باریندیران رادیکال ائتنیک اولوسچولوغودور. بو اولوسچولوق میلیتاریزمه یئترینجه اؤنم وئریب ایکینجی دونیا ساواشی اولوسچولوغو اولاراق دا آدلاندیریلا بیله جک اولان بیولوژیک اولوسچولوق، آلمان و ایتالیا داکی تک پارتی فاشیست اولوسچولوقلاردان ائتگی لنمیشدیر. حسین نیهال آتسیزین تورکچو کیمیدیر مقاله سینده بئله اوخویوروق کی:
"تورکچولوک بیر فیکیر اولدوغو قدر ده اینانج دیر. اینانج اولدوغو اوچون ده تارتیشماسیز، تنقیدسیز قبول اولونور، اونون تارتیشیلاجاق و تنقید اولوناجاق طرفی تملی، اساسی دییل آیرینتیلاری دیر."(9)
تورک – ایسلام سنتئزی
بو گونکو تورکچولوک آخیملاری نین آیریلماز تمللریندن بیری تورک – ایسلام سنتئزی و ایسلامچیلیغا وار اولان رادیکال سؤیکنمه سی دیر. بو سنتئزین اؤنده گلن ایسیملری عثمان یوکسل ایله ایبراهیم قفس اوغلودور. عثمان یوکسل تورکچولویو "تانری داغی قدر تورک، ماهیرا داغی قدر مسلمانیق" جمله سی ایله آنلاتیر. عثمان یوکسلین ان چوخ ائتگی لندیگی بیرئی محمد عاکیف ارسوی دور. عثمان یوکسل محمد عاکیف ارسوی حاقدا بونلاری ایفاده ائدیر:
"اونون قدر هئچ کیمسه، جمعیتیمیزین، میللتیمیزین دردلرینی اله آلمامیش، ایشله مه میش، گؤرمه میش، گؤسترمه میش."(10)
تورک – ایسلام ایش بیرلیگینی اؤنه چیخاران و تورک – ایسلام سنتئزی نی اوتایا گتیرن دیگر ایسم لردن بیری ایبراهیم قفس اوغلودور. قفس اوغلو تورک میللیتچیلیگینی باشقالارینا ضرر وئرمه ین بیر دوشونجه بیچیمی و حرکت طرزی اولدوغونو دین و سوی اوزه ریندن آچیقلار.(11)
اولکوجولوک
بو گونکو تورکچولویون هؤرگوتلنمه بیچیمینه گلمه سینده میللیتچی حرکت پارتی سی نین قورولماسی نین بؤیوک رولو واردیر. بو پارتی نین کؤکلرین آرادیغیمیز زامان عثمان بؤیوک باشین میللت پارتی سی ایله آلپ ارسلان تورکشین تورانچیلیق دوشونجه لرینه راستلاشیریق. بو پارتی بو گونکو تورکچولوک آخیملاری نین (فاشیست، تورک – ایسلام سنتئزی، کمالیست) ایچینده باریندیران بیر پارتی دیر. ایلک اؤنجه ایسلاما کلاسیک تورکچولوک کیمی سئکولار بیر باخیشی اولدوغونا رغما سونرالار بو پارتی تورک – ایسلام سنتئزی نی قبول ائتمیش و بو اوزدن پارتی ایچی آتسیزچیلار ایله آلپ ارسلان تورکشچیلر آراسیندا یول آیریمی اوز وئرمیشدی. سؤنر یالچینا گؤره: "آتسیز و تورکشین آیریلدیغی نقطه، تورکش و اکیبی نین سوسیولوژیک باغلامدا دینین اؤنه مینی قاوراملاری و بو نده نله ایسلام موتیولری اؤن پلانا چیخارتماق ایسته مه لری اولموشدور."(12)
سونوج
یوخاری سطیرلرده آنلاتدیغیمیز کیمی کلاسیک تورکچولوک مدنی بیر قاورام اولاراق سییاسال آلاندان چوخ کولتوره ل آلانا ده یر وئرمیشدیر. آنجاق سونرالار اؤزه للیک له نیهال آتسیزدان سونرا فاشیزم ائتگی سینده تورکچولوک میلیتاریزمه یاخین بیر سؤیلمه چئوریلیر. نئجه کی 27 ماییس 1960 عسگری مداخله نین اؤنده گلن آدلاریندان بیری اولان آلپ ارسلان تورکش بو حرکتی پارتی لر اوستو و میللی بیرلیگی ساغلایاجاق بیر رئفورم حرکتی اولاراق یوروملامیشدیر.(13) بو پارتی نین دیگر اژه للیکلریندن بیریده تورک – ایسلام سنتئزی ائتگی سینده باتی ده یرلرینه قارشی دورماسی دیر. کاپیتالیزم آدینا الشدیرن بو باتی ده یرلری نین میللیتچی حرکت پارتی سی نین بوتون اولوس لار آراسی اولایلار حاققیندا سؤیلدیکلریدن آنلاماق اولار.
قایناق لار:
(1) ارنست گلنر، اولوسلار و اولوسچولوق، چئویرن: بوشرا ارسانلی و گونئی گؤکسو اؤز دوغان، ایستانبول، یایین 2008
(2) تورک قزئته سی، 56-ینجی نؤمره-24 نویابر 1904
(3) مدرنلشمه و میللیتچیلیک، سوآوی آدین، بیرینجی باسیم، آنکارا، گوندوغان یایینلاری 1993
(4) آقچورا یوسوف، تورکچولویون تاریخی، ایسماعیل بی قاسپیرالی بؤلومو
(5) آقچورا یوسوف، تورکچولویون تاریخی، قاسپیرالی بؤلومو
(6) آقچورا یوسوف، تورکچولویون تاریخی، احمد آغااوغلو بؤلومو
(7) آقچورا یوسوف، تورکچولویون تاریخی، تورک درنه یی بؤلومو
(8) www.nihal-atsiz.com
www.nihal-atsiz.com(9)
(10 عثمان یوکسل، www.turan.org
www.ocak.org(11)
12) سؤنر یالچین، م.ح.پ نین 40 ایلدیر بیتمه ین دردی، اینتئرنت
(13) آلپ ارسلان تورکش، www.ocak.org
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر