ساوالان پورت : افکار عومومیده جایگیر اولان عومده مسئلهلردن بیریده زاقافقازییادا ائرمنی- موسلمان یاخود داشناق – موساوات مسئلهسیدیر. رسمی وغیری رسمی مطبوعات ستونلاری بوتون بو مسئلهایله مالامالدیر. ائرمنیلر موسلمانلاری،موسلمانلارایسه ائرمنیلری تهمتلندیرمک ایستهییرلر. دیگر طرفدنده تفلیسده بیر کونفرانس وجوده گلهرک ائرمنیلرله موسلمانلار،داها دوغروسو داشناقایله موساوات فیرقهلری آراسیندا صولح،صمیمیت و سازیش وجوده گتیرمک ایسته ییرلر.
اگر بیطرفانه میللی و دینی تعصبی بیر کناره آتیب ایکی میللتین قانینی آخیتماغا باعث اولان ایکی فیرقهنین باشچیلارینین سیمای حقیقیلرینی تانیتماق ایستهییریکسه بیزجه قاراباغ ایله قازاق حادیثهلری کافیدیر. خان خویسکی دئییرکی ائرمنیستان حوکومتی قازاق، اوردوباد، نه بیلیم هانسی طرفده آذربایجان کندلرینه تجاووز ائتمک ایچون موسلح قووهلره موساعیدت ائدیر. بونون قارشیسینی ایروان حوکومتی قطیعن آلمالیدیر. خاتیسوف ایسه ، آذربایجان حوکومتی قاراباغدا ائرمنیلری نیظامی قووهایله قیریر،قارصدا موسلمانلار حوکومت علیهینه قیاما حاضیرلاندیقلارینا گؤره حؤکومت اونلاری آسایشه دعوت ائتمک، داخیلهنی نیظاما سالماق ایچون بو کیمی بیر تشببوثه ایقدام ائتمیشدیر،دئییر. ضیمنن خان خوییسکیده علاوه ائدیرکی، قاراباغدا ائرمنیلر حؤکومت علیهینه عوصیان قالدیردیقلارینا گؤره، حؤکومت اونلاری تادیب ائتمیشدیر. دئمک آذربایجان موساواتچیلاری ائرمنیلری ،ائرمنیستان داشناقلاری موسلمانلاری موتهم و قیریلماغا لاییق گؤسترمگه وار قووهلریایله چالیشیرلار.نتیجهده بو کیمی حادیثهلر مئیدانا چیخاراق ایکی قانلی فیرقهنین هر ایکیسیده آرزولارینا چاتیرلار.دئمک هم موساواتین آرزوسو عمله گلیب ،ائرمنیلر تلف اولور،همده داشناقلارین مرامی عمله گلیر، موسلمانلار قیریلیر.
هر چند بیر چوخلارینین رایینجه ائرمنی-موسلمان مسئلهسی ائرمنیلرله موسلمانلارین بیر داناسی قالینجا دوام ائدهجکدیر. لاکین اساسن فیکر وئردیکده بو رای اصلن دوغرو دئگیلدیر. چونکو موحاریبهلرین نتیجهسینده ائرمنیلرهده،موسلمانلارادا بیر چوخ مادی و معنوی ضررلر توخونور.اودا معلومدورکو، اینسان ضررین آردینجا گئتمز.بس نئجه اولور کی ، قانلی فاجیعهلر اورتالیغا چیخیر؟ البتته بونا موعیین بیر سبب واردیرکی،اودا ائرمنی داشناقلاریایلا موسلمان موساواتچیلارینین مقصدیدیر.بیز آذربایجان،ائرمنیستان،گورجستان جومهوریلرینین باکی کونفرانسینی بالیق،اؤردهک و خرچنگین عرابه چکمهسینه تشبیه ائتمیشدیک.او کونفرانس نتیجهسینده گؤردویوموز تجروبه بیزه آرتیق اودون،اود ایله سؤندورولمهسینین غیریمومکون اولدوغونو بیلدیگیمیز کیمی،داشناق-موساوات و یالانچی سوسییالیستلرین کونفرانس واسیطهسیایله آچدیقلاری مودهیش حرکتلرین دائمی صورتده ختامپذیر اولمایاجاغینی بیلدیردی.
ائرمنی موسلمان قیرقینی،ائرمنی و موسلمانلارین دوامینجه دوام ائدهجک فیکری حقیقتن سهودیر. زیرا کی، ائرمنی – موسلمان مسئلهسینی وجوده گتیرن نه ائرمنیلرین عومومیسی نهده موسلمانلارین هامیسیدیر کی، اونلارین بیری قالانا کیمی آرالارینداکی ایختیلاف بیتمهسین. خئیر ائرمنی –موسلمان مسئلهسینین موجدی واردیر. هرگاه او، اورتادان قالدیریلارسا امین اولمالی کی، ائرمنی-موسلمان مسئلهسیده بیتهجکدیر. محض او موجدده موساوات ایله داشناقستون فیرقهلریندن عبارت دیر. حربی اونلار یارادیرلار. بناءعلیهه صولح و موساوات طرفدارلارینا اونلارین اؤلمگی لازیمدیرکی، هم ائرمنیلری همده موسلمانلار راحات اولسونلار. والاعوموم موسلمانلار ایله عوموم ائرمنیلری تقصیرلندیرمک ایجاب ائتمز طبیعی. موساوات و داشناقلار بیر چوخلارینی او اندازهده قیزیشدیرمیشلارکی، موحاریبهنی قطیعن آرزو ائتمهین زحمتکش ائرمنی یاخود موسلمانلارین اؤلدورولمهسینهدک جسارت ائدیرلر. لاکین ائرمنی-موسلمان میللتلرینین اکثرییتینی تشکیل ائدن زحمتکش صینفین روحی، ویجدانی بو کیمی قان توکمهایله علاقهدار خیلی ناراحات اولور. عجبا زاواللی ائرمنی یاخود موسلمان کندلیسی اگر آرا قیزیشدیران اولمازسا اؤز کسبینی بوراخیب قونشوسونا تجاووز ائدرمی ؟ خئیر هئچ بیر زحمتکشین خیالیندان بو کئچمز. بس بئله اولدوغو حالدا ایکی قونشو میللتی بیر-بیرینیه قیردیرماقلا لذتیاب اولان عامیللر تمیزلنمهلی دیر. اونلارین کونفرانسلاری نتیجه اونو وئررکی، باکی کونفرانسی وئردی. آرتیق هامیمیز گؤروروک کی، داشناقایله موساوات فیرقهلرینین حاکیمییتی موسلمان-ائرمنی قیرغینی یارادیر. اونلارین ایکیسیده هم ائرمنی، هم موسلمان فوقرای کاسبهسینین محوینه سبب اولور. اونون ایچونده ائرمنی-موسلمان فوقرای کاسبهسی اونلارین چنگیندن خلاص اولماغا چالیشمالیدیر. دها دوغروسو او فیرقهلرین ایکیسینیده ایش باشیندان قوومالی، یئرلرینده جماعت حوکومتی تیکیلیب، حربه ائرمنی-موسلمان کندلی و فعهلهلرینین حاکیمییتیایله حیتام وئرمهلیدیر. والا خاتیسوف دئیهجک قاراباغ ائرمنیستانین آیریلمازحیصهسیدیر. خان خوییسکی دئیهجک، خئیر آذربایجانیندیر. نهایت بیر قدر موحاریبهده سونرا بیر کونفرانسا چاغیریب بئش گون دینجلدیکدن سونرا یئنه یئنی بیر دسته اغفال ائدیلیب مئیدانا توللاناجاق، یئنه قانلار آخیدیلاجاقدیر.
نئجه کی،((الزاس لورهن))(1) فرانسیزلار ایله آلمانلاری، بلکه بوتون دونیا اینسانلارینی فلاکته سالدی. ائلهده ((زنگهزور-قاراباغ)) قافقازییا ائرمنی-موسلمانلارینی بدبخت ائدهجکدیر. اونون ایچونده هر ایکی مملکتین فوقرای کاسبهسی اؤز حاکیمییتلری ایچون بؤیوک هایستانچی داشناقلار ایله بؤیوک تورانچی موساواتچیلاری اورتادان قالدیرمالیدیرلار. زیراکی بوگونکو اینسانلارا بؤیوک توران ایله بؤیوک هایستان یوخ، کیچیک فقط کندلرینی میللی، دینی موحاریبهلره سوق ائتمهین آذربایجان و ائرمنیستان شورا دؤولتلری الوئریشلیدیر. هرگاه ائرمنی فوقرای کاسبهسیایله موسلمان فوقرای کاسبهسی حوکومتلری، ایختییارلارینی داشناغا و موساواتا وئرمزلرسه او وقت نه قاراباغ نهده قازاق حادیثهسی وجوده گلر. چونکو او حادیثهلری یارادان موساوات ایله داشناق حوکومتلری اولدوغو خان خوییسکی ایله خاتیسوفون میانیندا تبادول ائدن نوتلاردان آشکار بیر صورتده معلوم اولماقدادیر. بس موقصیر داشناق ایله موساوات فیرقهلریدیرکی، اونلاری جزالاندیرماق لازیمدیر.
م.ج.جوادزاده
((حریت))غزهتی،22 آوریل 1920-نجی ایل،نؤمره 67
(اتک یازی)
1-مقصد بیرینجی دونیا موحاریبهسی دؤورونده فرانسهایله آلمان آراسیندا موناقیشه اوبیئکتینه چئوریلمیش فرانسه ایالتی اولان ((آلزاس لاتارنگیا))دیر.
منجه سید جعفر سول باخیشلارینا اساسن و اورک دن سویئت لره اومودلو اولدوغو اوچون موساواتی گوناهلاندیریر. یوخسا هامی بیلیر کی ارمنی داشناکلاری ایک دفعه بو ساواشی باشلایانلاردیرلار
پاسخحذف